توسعهی علمی، صنعتی و فرهنگی هر کشور بدون پرداختن به امر پژوهش با موفقیت چندانی همراه نخواهد بود و در واقع پژوهش، موتور محرک پیشرفت و توسعه محسوب میشود. حتی اگر نشانههایی از توسعه بدون پرداختن به مبانی پژوهشی رخ دهد، آن توسعه مستمر و پایدار نخواهد بود و نمیتواند مسیر مطمئنی را طی کند. بنابراین پژوهش مبنای توسعه است و تضمینی برای استمرار توسعه به شمار میآید. همچنین به کار بستن نتایج پژوهشهای انجام شده در هر زمینه به بهبود راهکارها و روشهای معمول در زمینههای مورد نظر منجر می شود. البته بخش مهمی از این فعالیتهای پژوهشی از سوی مؤسسههای آموزش عالی و دانشگاهها انجام میگیرد که طلایهداران عرصهی مطالعات و پژوهشهای کشور هستند(نیکسیرت و بدری، 1392).
انجام پژوهش و تحقیق، از نشانه‌های اعتلای کشورها و یکی از مهمترین عوامل توسعه محسوب میشود، چراکه موجب افزایش بهره‌وری در بخش‌های اقتصادی کشور خواهد شد. اگر امروز پژوهش را کم اهمیت فرض کرده و برای آن هزینه نکنیم، در آینده باید هزینه‌ی گزاف‌تری را متحمل شویم. مبنای قدرت و حیات در دنیای کنونی به میزان بهره‌مندی از علم و دانش باز میگردد. در جامعهی امروز فقیر و غنی بر اساس میزان بهره‌مندی از دانش در درجهی اول شکل میگیرد و نتیجهاش به میزان برخورداری از ثروت و قدرت میرسد.
در دنیای امروز هیچ راهی جز اندیشیدن به توسعهی علمی وجود ندارد وگرنه باید بپذیریم که روز به روز فقیرتر یا عقب ماندهتر شویم پس توسعهی علمی، هم یک امر ضروری و هم یک امر مطلوب است(بسطامی، 1384).
پژوهش مهمترین شاخص جوامع برای رسیدن به جامعهی دانایی‌محور است و راهی برای به وجود آوردن فناوری، توسعه، پیشرفت و افزایش توان تولید و ارج نهادن به مقام پژوهشگران، شناسایی و طرح مشكلات آنان برای ارتقای سطح پژوهش جز الزامات به شمار می‌رود. پژوهش، نیروی محركهی توسعهی همه‌جانبه و پایدار در ابعاد فرهنگ، اقتصاد، سیاست و جامعه است. علی‌رغم جایگاه رفیع پژوهش، این حوزه با دشواری‌های ساختاری و عملكردی فراوان مواجه است(امیری،1381).
یکی از روشهای پرورش محققان خوب، تشویق دانشجویان به نوشتن پایاننامههای پژوهشی است(کلاهی و همکاران،1382). چراکه نگارش پایاننامه مهمترین بخش از زندگی دانشگاهی دانشجویان تحصیلات تکمیلی است(براوز[1]، 2000).
نوشتن پایاننامه برای اکثر دانشجویان تحصیلات تکمیلی فعالیتی کاملا جدید است. پایان نامه نیازهای جدیدی را به وجود میآورد و تحقیقی است به مراتب بزرگتر از آن چیزی که دانشجویان تا آن زمان انجام داده اند. پایاننامه بر خلاف سایر مراحل تحصیل، نیاز به مطالعه مستقل و تلاش بیشتری دارد. ارزیابی پیوسته کمتری در آن وجود دارد و احتمالا طولانیترین نوشتهای است که دانشجویان تا آن زمان انجام داده اند(موری[2]،2011).
«پایاننامه» شناسنامهی علمی محقق به حساب میآید که قابل تعویض، تصحیح و ابطال نیست. در واقع پایاننامه، تصویری است که بیانگر قالب مورد پذیرش دانشگاه در ارائهی نتایج یک پژوهش میباشد(دستجردی و همکاران، 1391).
پایاننامه در واقع آموزش دانش، مهارت و روش شناسی تحقیق برای دانشجویان میباشد، بنابراین ضرورت دارد که چهارچوبی مناسب و یکنواخت برای ارائهی این واحد آموزشی، پژوهشی تهیه گردد. از طرف دیگر هر پایاننامه، الگویی برای سایر دانشجویان قلمداد میشود که به عنوان مرجعی در ساختار مرسوم دانشگاه به آن مراجعه میکنند، بنابراین وجود پایان نامه هایی با کیفیت و محتوای مناسب برای راهنمایی در این خصوص احساس میشود(کلاهدوزان و همکاران، 1383).
2-1- بیان مسأله
كرت لوین[1] (1993)، معتقد بود تحقیق و پژوهش مشكلات اجتماعی را از ریشه میخشكاند. به عقیدهی او، اگر لازم است نوعی پیشرفت در جهت حل معضلات اجتماعی صورت گیرد، باید دست به پژوهش زد، زیرا برنامههای پژوهشی، خاصیت تعییینكنندگی دارند.
دورههای تحصیلات تكمیلی در مقایسه با دورههای كارشناسی و قبل از آن كه دورهی انتقال و آموزش است، دورهی زایندگی و تولید علم است. هر دانشجو در قالب پایاننامهی خود، یك پروژهی تحقیقاتی را به انجام می رساند كه به صورت بالقوه میتواند در حل مسائل و معضلات علمی و فنی جامعه استفاده شود(نیک سیرت و بدری،1392).
یکی از فعالیتهای تحقیقاتی دانشجویان در مقطع تحصیلات تکمیلی، انجام کار تحقیقاتی با عنوان «پایاننامه» میباشد. تدوین پایاننامه مجالی برای یادگیری در محیط واقعی است. از این رو میتوان هر پایاننامه را انعکاس دهنده‌ی بخشی از فرهنگ فکری و دانشگاهی یک جامعه فرض کرد. ضمن آنکه پایاننامه نشان دهنده‌ی توانایی‌های یادگیری، مهارت فنی و بهبود قدرت نگارش و تحلیل هر دانشجو است.
پایاننامه از مهمترین منابع اطلاعاتی است كه به لحاظ مختلف از اهمیت علمی و پژوهشی خاصی برخوردار است. از طرفی اولین حركت پژوهشی جدی دانشجویان در دورهی تحصیلات تكمیلی دانشگاهی است و از سوی دیگر نیز میتوان آن را به مثابهی كاری نهایی ارزیابی كرد زیرا همین فعالیت پژوهشی، برایند كل یافتههای دانشجو در طول دورهی تحصیلی است(حری،1378).
اکنون در کشور ما دانشجویان این دوره به واسطهی الزام به تدوین پایاننامه که فعالیتی پژوهشی قلمداد میشود، به عنوان محقق جامعه محسوب می‌شوند.
بررسی مسائل مربوط به پایاننامههای کارشناسی ارشد از جهات متعددی از قبیل نیاز مبرم به دانش بیشتر در مورد علل و پویاییهای آسیبهای اجتماعی، نیاز به درك قوانین تغییر اجتماعی، نیاز به كشف راهحلهای كاربردی و علمی برای رفع آن مشكلات و نیاز به كشف قوانین كلی و عمومی كه پدیدههای اجتماعی پیچیدهتر حائز اهمیت است. بر این اساس سالیانه صدها دانشجوی تحصیلات تکمیلی کشور، به تدوین پایان نامه‌های خود در حوزه‌های متفاوت رشتهی مدیریت ورزشی می‌پردازند. پایان نامه یکی از مهمترین سرمایه‌های ملی است، ولی متأسفانه پژوهشهای اندکی برای ارزیابی آن انجام شده است. البته این امر منحصر به ایران نیست و میتوان گفت که این مسئله در سطح جهان قابل بررسی است. با این حال تاکنون ارزیابی‌های اندکی به صورت نظام یافته در مورد ویژگی‌های پایاننامهها انجام پذیرفته است.
3-1- ضرورت تحقیق
امروزه نگارش و ارائه پایان نامه، حتی برای محققان با تجربه کاری چالش برانگیز است (لی[2]، 2010). این کار چالش برانگیز نیازمند تلاش و صرف انرژی و وقت فراوان است تا محقق به یک نتیجه مطلوب برسد و نتیجه علمی محقق که در قالب تدوین پایان نامه نمایان می شود دارای کیفیت مناسب باشد.
وضعیت تدوین پایاننامهها میتواند انعکاسی از میزان توجه مسئولین دانشگاه، اساتید راهنما و دانشجویان به این واحد آموزشی، پژوهشی مهم باشد که به صورت تدریجی در جهتدهی به فعالیتهای علمی دانشگاه و کسب اعتبار علمی آن دخیل میباشد(آرکنا و میر[3]، 2000). با توجه به اهمیت این موضوع، ارائهی صحیح، استاندارد و مدون پایاننامهها به عنوان گزارش یک پژوهش ضروری به نظر میرسد(دستجردی و همکاران،1391).
پایاننامههای دانشجویی از اهمیت خاصی برخوردار بوده و هرگونه توجه و دقت در امر پایاننامهنویسی و ارتقای کیفیت آنها در آیندهی تحقیقاتی کشور بسیار مفید خواهد بود(هیگینسون و کرنر[4]، 1996). از طرفی ارزشگذاری و معیارسنجی شاخصهای کمی و کیفی علوم ورزشی مانند دیگر علوم برای حضور مؤثر در حیات علمی این رشته در کشور با توجه به این که در حال حاضر دانش علوم ورزشی به عنوان دانش میان رشته ای با انبوهی از دستاوردهای علمی و تخصصی روبرو است ضروری به نظر می رسد و طبقهبندی و ساماندهی این یافتهها موجب شکلگیری روند جدیدی در دانش فوق می شود(شریفی و همکاران،1391).
با توجه به این که پایاننامههای کارشناسی ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی بخش مهمی از تحقیقات انجام گرفته در حوزهی تربیتبدنی را تشکیل میدهند، شناخت و رفع مشکلات و مسائل موجود در این بخش اهمیت زیادی دارد(میزانی و همکاران،1392) و لزوم پیروی آنها از یک روش استاندارد برای استفادهی مناسب ضروری به نظر میرسد(منتخب و همکاران، 1388).
در مجامع علمی، پایاننامهها به عنوان نتایج تحقیقات دانشپژوهان در نظر گرفته میشود و هویت علمی دانشگاه در گرو ارزیابی همین اسناد است(کلاهدوزان و همکاران،1383). از طرفی همهساله مقادیر فراوانی از امکانات مالی دولت و قسمت اعظمی از نیرو، انرژی و وقت اعضای هیأت علمی و دانشجویان دانشگاه صرف انجام پایان نامه میشود(فیروزآبادی و همکاران، 1392). با توجه به این مهم، نقش و تأثیر غیرقابلتردید پایاننامه و رساله، در رشد علمی تحقیقات و محققان، لزوم توجه به کیفیت و کمیت آنها را دوچندان میکند. برای گام برداشتن صحیح به سوی پیشرفت حقیقی، بررسی کمی و ارزیابی تحقیقات امری ضروری است(خلجی و کشتی دار، 1381).
مهمترین هدف از انجام پژوهشها، استفادهی عملی از یافتههای آنها بوده و عدم كاربرد عملی یافتهها به نوعی اتلاف منابع محسوب میشود. برخی از یافتهها قابلیت كاربرد مستقیم دارند و برخی دیگر را صرفاً میتوان اشاعه داد و امیدوار بود كه موجب افزایش دانش و مهارت و تغییر نگرش مخاطبان شود. لذا این تغییر نگرش در برنامهریزی و تصمیمگیری اثری مستقیم خواهد داشت. استفاده از یافتههای پژوهشی، نیازمند كوششی سازمان یافته است. امروزه پایان نامه هایی با موضوعات تکراری، مسئله مدار نبودن آثار و لغزش های روش شناختی از جمله مهمترین کاستی هایی است که در تولیدات علمی دانشگاه ها خودنمایی می کنند(منصوریان، 1392).
تحلیل و بررسی پایان نامه ها می تواند اطلاعات مختلفی که درون تعداد زیادی پایان نامه نهفته است را در اختیار علاقه مندان قرار دهد. در راستای این مهم، محققان در مطالعات مختلفی، ارزشیابی و بررسی نقاط قوت و ضعف پایاننامهها، هر چند سال یک بار، اقدام به رفع موانع موجود برای ارتقای کیفیت و مطلوبیت را پیشنهاد نموده اند(صادقی و همکاران، 1390)، (منتخب و همکاران، 1388)، (افتخاری و همکاران، 1392) و (علیشیری و همکاران، 1389)، (زرشناس و همکاران1391).
از آنجا که استان مازندران در دسترسی به زیرساخت‌های مناسب ارتباطی و نیز فاصله تا پایتخت، همراه با شرایط آب و هوایی معتدل، اراضی بسیار حاصلخیز، طبیعت گوناگون و مفرح ساحلی، دشتی، جنگلی و کوهستانی مساعد برای توسعهی صنعتهای مختلف و از جمله صنعت ورزش از شرایط مطلوبی برخوردار است و همچنین برخورداری از میراث فرهنگی غنی و بیشترین نرخ دانشآموختگان با تحصیلات دانشگاهی در میان استان‌های کشور و این که این استان باسوادترین استان کشور است.[5]
کیفیت تحقیق و پژوهش در راستای استفاده از نتایج کاربردی تحقیقات در جهت آبادانی در زمینههای مختلف استان از جمله رشتههای دانشگاهی نظیر تربیتبدنی از اهمیت خاصی برخوردار است.
میزانی و همکاران(1390)، بیان کردند که داده های غیر واقعی می تواند به دلیل مشکلاتی در زمینه های دیگر موثر در تدوین پایان نامه از قبیل منابع اطلاعاتی و مالی و نظام بوروکراسی اداری دانشگاه باشد. زمانی که شرایط و امکانات موجود برای نوشتن پایان نامه نامناسب و دانشجو از این نظر تحت فشار باشد امکان این که به فکر تقلب بیفتد بیشتر است. نبود سازکارهای جلوگیری و برخورد با این پدیده مخرب در کشور نیز ممکن است در شیوع آن نقش داشته باشد. می بایست تدابیری برای جلوگیری از احتمال تقلب علمی دانشجویان و تشویق آن ها به پیروی از اخلاق پژوهشی اندیشیده شود.
با توجه به اهمیت پایاننامهها و هزینه، زمان و انرژی زیادی که صرف تهیهی آنها میشود، آگاهی از محتوا و شناسایی موضوعی آنها ضروری به نظر میرسد (نیکسیرت و بدری،1392) و نیز کمک به دانشجویان در انتخاب موضوعات کاربردی و هدفمند برای پایان نامه ها با آگاهی از پژوهش های پیشین مهم است. راهکارهایی همچون تهیه بانک اطلاعاتی مناسب از پایان نامه ها می تواند راهنمای مناسبی جهت انتخاب موضوعات جدید و غیر تکراری پایان نامه های دانشجویان باشد(رضا خانی مقدم و همکاران، 1390)، (شکفته و اکبری، 1387).
به طور قطع نتایج این تحقیق با توجه به ایجاد بانک اطلاعات موضوعی میتواند مرجعی برای راهنمایی دانشجو در توجه به جزئیات مهم در پایاننامه شود و ضمن پیشگیری از خستگی، سردرگمی، صرف هزینه و وقت فراوان، موجب بهبود در وضعیت تدوین پایاننامهها در موضوعات جدید، بررسی نشده و کاربردی را فراهم میآورد. به نظر می رسد زمانی که پایان نامه هایی با موضوعات مشابه وجود داشته باشد احتمال سوء استفاده از پایان نامه ها افزایش می یابد و از آنجایی که امروزه درون دانشگاهها، متأسفانه هدف اصلی اکثر دانشجویان اخذ مدرک شده و زمینههای جامعهپذیری علمی و فرهنگی ضعیف شده، تمایل به سوء رفتار علمی نیز بالا رفته است(ذاکر صالحی، 1389)، امید است در راستای کمک به دانشجویان در انتخاب موضوعات جدید، بتوان گام مثبتی در جلوگیری از این رفتار ناپسند برداشت.
با توجه به این که پژوهشهای انجام گرفته در سایر رشتهها نیز نشان میدهد که کاستیهای نگارشی و روشهای آماری از جمله موضوع های مورد توجه محققان بوده (شریفی و همکاران،1391) و تاکنون در داخل استان تحقیقی برای ارزیابی پایاننامههای «گرایش مدیریت ورزشی» در دانشگاههای هدف یافت نشده است، این پژوهش قصد جمعآوری اطلاعات کمی از مجموع پایاننامههای دفاع شده در مقطع کارشناسی ارشد رشتهی تربیت بدنی، گرایش مدیریت ورزشی در دانشگاه های استان مازندران را داشته است. به همین منظور تحقیق حاضر به تحلیل ساختاری و کمی پایان نامه های تربیتبدنی و علوم ورزشی، گرایش مدیریت ورزشی میپردازد.
[1] Kurt Lewin
[2] Lee
[3] Arkenauc and Meyer
[4] Higginson and Corner
[5] www.irdc.ir
[1] Brause
[2] Murray
