ارزیابی عملکرد شعب بانک تجارت استان گیلان بر اساس شاخص های
مدل تعالی سازمانی EFQM

سیده نیلوفر مولوی کوشالشاه    

این تحقیق به دنبال بررسی ارزیابی عملکرد شعب بانک تجارت استان گیلان بر اساس شاخص های مدل تعالی سازمانی EFQM می باشد. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و روش گردآوری داده ها توصیفی و از شاخه مطالعات میدانی به شمار می آید. جامعه آماری این تحقیق نیز شامل کلیّه پرسنل بانک تجارت سراسر استان گیلان در حدود 614 نفر می باشد كه بر اساس فرمول کوکران تعداد نمونه 237 نفر تعیین شد. در این تحقیق تلاش شده است تا وضعیّت شعب بانک تجارت استان گیلان بر اساس حوزه های نه گانه مندرج در دو گروه نتایج و توانمندسازها مورد بررسی قرار گیرد. در نهایت نیز محقّق پس از انجام تجزیه و تحلیل نهایی و با استفاده از آزمون‌ مرتبط با فرضیه‌ها و با استفاده از آزمون تی تک نمونه ای مشخص نمود که جامعه مد نظر این تحقیق یعنی شعب بانک تجارت استان گیلان514 امتیاز از1000 کسب نموده است.

کلیّه فرضیات پذیرفته شده و نهایتاً جهت بهبود مستمر پیشنهادهایی برای هریک از معیارها ارایه شده است.

• واژه های کلیدی: مدیریت کیفیت اروپا، توانمندسازها- نتایج- رهبری- خط مشی و استراتژی- کارکنان- مشارکت ها و منابع- فرآیندها- نتایج مشتری- نتایج کارکنان- نتایج جامعه- نتایج کلیدی عملکرد.

 1-1 مقدّمه

امروزه بنگاههای اقتصادی كشور درفرایند جهانی شدن وپیوستن به منظومه تجارت جهانی كه پیوستنی كه چندان نیز ازروی اختیار نیست با چالشهای بیشماری مواجه هستند. حضور دربازارهای جهانی وحتّی باقی ماندن دربازارهای داخلی مستلزم رقابت با رقبای قدرتمند است و با توجّه به گسترش وپیچیدگی اهداف، فرایندها وساختار سازمانی درصحنه رقابت، سازمانهایی می توانند به بقای خود ادامه دهند كه نسبت به خواسته ها وانتظارات مشتریان وذینفعان پاسخگو باشند، همچنین به سود آوری وثروت آفرینی بعنوان شاخصهای كلیدی وبرترسازمانی توجّه كنند .مدلهای تعالی سازمانی یا سرآمدی كسب وكار بعنوان ابزار قوی برای سنجش میزان استقرار سیستم ها درسازمانهای مختلف به كار گرفته می شوند. با بكارگیری این مدلها سازمانها می توانند از یك سو میزان موفّقیّت خود را دراجرای برنامه های بهبود در مقاطع مختلف زمانی مورد ارزیابی قراردهند وازسوی دیگر عملكرد خود را با سایر سازمانها به ویژه بهترین آنها مقایسه كنند.مدلهای سرآمدی کسب وکار پاسخی است به این سؤال كه سازمان برتر چگونه سازمانی است؟ چه اهدافی ومفاهیمی را دنبال می كند وچه معیارهایی بر رقبای آنهاحاكم هستند؟در واقع اكثر كشورهای دنیا با تكیه بر مدلها، جوایزی را درسطح ملّی ومنطقه ای ایجاد كرده اند كه محرّك سازمانها وكسب وكار در تعالی،رشد وثروت آفرینی است. مدل تعالی با محور قراردادن كیفیّت تولید (كالا یا خدمات)ومشاركت همه اعضای سازمان می تواند رضایت مشتری را جلب ومنافع ذینفعان را فراهم نموده ودر عین حال یادگیری فردی وسازمانی را با تكیه بر خلاقیّت ونوآوری تشویق وترویج كند.مدل های تعالی سازمانی به عنوان چارچوبی برای ارزیابی عملكرد و سنجش میزان موفّقیّت سازمان ها در استقرار سیستم های نوین مدیریتی و مدیریت كیفیّت جامع، كاربردهای روزافزونی پیدا كرده اند. این مدل ها به عنوان یك زبان

 مشترك برای مقایسه عملكرد و میزان موفّقیّت سازمان ها بكار می روند.

نگرانی صنایع وسازمانهای اقتصادی كشور از پیوستن به تجارت جهانی وطرح سؤالاتی كه آیا سازمانهای صنعتی كشور ما توان رقابت دراین فضا را دارند؟ در چه معیارهایی ضعیف هستیم؟سازمان های ما چگونه بایستی باشند كه در رقابت پیروز میدان باشیم؟ و تفاوت سازمان ما با یك سازمان سر آمد و متعالی در مقیاس جهانی چیست؟ موجب شد مؤسّسات اقتصادی كشورمان به دنبال الگوهایی از سازمانهای موفّق در امر كسب و كار باشند ، سازمانهایی كه نیازهای اصلی جامعه را به بهترین نحو برآورده می كنند و در این راه سرآمد دیگر سازمانها هستند و می دانند در فضای رقابتی برای رشد ، ماندگاری و برتری ، چگونه باید عمل كنند.

با توجّه به مطالب فوق الذّکر و اهمیّت ارزیابی عملکرد،محقّق درصدد ارزیابی عملکرد شعب بانک تجارت استان گیلان بر اساس شاخص های مدل تعالی سازمانی EFQM[1]است.

1-2 بیان مسئله

مدل سرآمدی گسترده ترین ابزار خود ارزیابی در جهان است و مبنای طرّاحی جوایز ملی در كشور های مختلف ازجمله ایران است. تحقیقات زیادی نشان داده اند كه استفاده از مدل های ارزیابی مدیریتی مانند مدل سرآمدی بر عملكردسازمان ها تاثیر مثبت دارد.(ملکی،ایزدی،1389)

از آنجاییکه سازمان ها بایستی به طور مستمر عملکرد خود را مورد ارزیابی قرار دهند و استراتژی های آتی خود را بر اساس این ارزیابی ها تدوین نمایند از بین مدل های فراوانی که برای ارزیابی عملکرد طرّاحی شده است در این تحقیق از شاخص های مدل تعالی سازمانی برای سنجش و ارزیابی عملکرد بانک تجارت استان گیلان استفاده شده است.

مزایای مدل تعالی سازمان:

• برخورداری این مدل از دیدگاه سیستماتیك و فراگیر
• مدیریت مبتنی بر فرآیندهای سازمانی
• توجّه ویژه به نتایج كسب شده توسط سازمان
• ارزیابی مبتنی بر واقعیّات
• مشاركت گسترده كاركنان
• شناسایی نقاط قوّت و زمینه‌های قابل بهبود
• ارائه تصویر واقعی از فعّالیّتهای سازمان
• تبادل تجربیّات درون و برون سازمانی با بكارگیری ابزار بهینه كاوی
• استفاده از رویكرد خود ارزیابی به منظور تعالی سازمان

(ملکی،ایزدی،1389)

همچنین مدلی که مبنای ارزیابی و اهدای جایزه های بهره وری و تعالی سازمانی در بخش صنعت و معدن ایران قرار گرفته است منطبق بر مدلEFQM است. جایزه ملّی تعالی سازمانی در بخش‌های ذیل اجرا می‌شود:

بخش ساخت و تولید

بخش خدمات

بخش سلامت

بخش آموزش

بخش عمومی

که بانک ها در بخش خدمات جای می گیرند.(بیک زاده،بهبودی،1388)

بازار رقابتی امروز دارای تغییرات سریع و زیادی در عرضه محصولات و خدمات متنوّع و با كیفیّت شده است كه ریشه اصلی این تغییرات در نیازها و خواسته های مشتریان است . لذا سازمان ها و شركت های تولیدی و خدماتی به منظور پاسخ گویی مطلوب به نیازهای فراوان ومتنوّع مشتریان و نیز موفّقیّت در بازار، مستمرًا تلاش می نمایند تا با بهره گیری از فنون مناسب و روزآمد همچون مدیریت کیفیّت فراگیر،جایزه کیفیّت مالکوم بالدریج[2]،الگوی بنیاد اروپایی مدیریت کیفیّت و غیره به اهداف خود نائل شوند.الگوی تعالی سازمانی به منظور شناسایی میزان دستیابی سازمان ها به کیفیّت و عملکرد برتر و میزان رشد آگاهی آنها نسبت به اهمّیّت کیفیّت و تعالی عملکرد تحت یک قالب رقابتی به وجودآمده است . الگوی فوق در اكثر كشورهای اروپایی به عنوان چارچوب برتری سازمانی و مبنای اكثر جوایز ملّی یا محلّی كیفیّت مطرح است. دلیل اصلی اثربخشی الگوی تعالی اروپا استفاده گسترده ا ز آن به عنوان سیستم مدیریتی و رشد حاصله در زمینه خود ارزیابی سازمان ها ذکر شده است . این الگو یك چارچوب غیرتجویزی است واعتقاد بر این است كه رویكردهای زیادی را برای دستیابی به برتری پایدار و بهبود مداوم داراست(ملکی،ایزدی،1389)

       در دستگاههای اجرائی، عملکرد موضوع اصلی میباشد و مدیریت مؤثر بستگی به اندازهگیری، ارزیابی، برنامه ریزی و بهبود عملکرد سازمانی دارد. از این رو طی چند دهه گذشته تلاش های بسیاری برای تعریف شاخص هاوارائه الگوهایی در این خصوص صورت گرفته است به عقیده صاحبنظران، نظام ارزیابی بستر مناسبی را برای ارتقاء کیفیت خدمات و شفّافیّت عملکرد ایجاد میکند که با استقرار آن امکان درس گرفتن از اشتباهات فراهم میشود و ذخیره تجارب و حجم آموخته های سازمانی فزونی و درصد بروز اشتباهات کاهش می یابد. از این رو سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور در سال1381، آئین نامه ارزیابی عملکرد دستگاههای اجرائی کشور را تصویب و مورّخ 28/10/1381 به کلیّه دستگاههای اجرایی کشور ابلاغ نمود.به منظورتشویق داده های صنعتی، كشاورزی، خدماتی دولتی و غیردولتی ودر راستای ارتقای سطح بهره وری به دولت اجازه داده شده است كه جایزه ملّی بهره وری را با استفاده از الگوی تعالی سازمانی طرّاحی وتوسّط سازمان ملّی بهره وری ایران به واحدهای بهره ور در سطوح مختلف اهدا كند.

ذكر این نكته ضروری است كه در ایران الگوی تعالی سازمانی با نام جایزه ملّی بهر ه وری وتعالی سازمانی شناخته شده و جا یزه مذکور توسّط موسسه مطالعات بهره وری و منابع انسانی اهدا می گردد .معیارهای الگوی تعالی سازمانی كه مبنای ارزیابی یك سازمان قرار می گیرند، به دو دسته توانمند سازها ونتا یج تقسیم می شوند . (ملکی،ایزدی،1389)

مدلEFQMدر سال 1991 بعنوان مدل تعالی كسب و كار معرّفی گردید كه در آن چارچوبی برای قضاوت و خود ارزیابی سازمانی و نهایتاً دریافت پاداش كیفیّت اروپایی ارائه شد، این اقدام در سال 1992 عملی گردید. این مدل نشان دهنده مزیّت های پایداری است كه یك سازمان متعالی باید به آنها دست یابد. این مدل به سرعت مورد توجّه شركت های اروپایی قرار گرفت و مشخّص شد كه سازمانهای بخش عمومی و صنایع كوچك هم علاقه دارند از آن استفاده كنند.از میان سه مدل دمینگ[3] و مالكوم بالدریج [4]و EFQMكه از معروف ترین مدلهای تعالی سازمانی هستند مدلEFQMعمومیّت و استقبال بیشتری در سطح جهان یافته است.

EFQM یك چارچوب و الگوی خود ارزیابی است كه موجب حركت و هدایت فعّالیّتهای بهبود مستمر می‌گردد.

توجّه داشته باشید EFQM :

یك استاندارد مدیریت كیفیّت نیست

یك ابزار ممیزی نیست

مدل تعالی سازمانی به عنوان چارچوبی برای خودارزیابی سازمانی گسترش یافته و سازمان هایی که روی بهبود مستمر تمرکز دارند از این فرآیند به عنوان ابزاری توانمند برای نیل به این مقصود بهره جسته اند.
اعضای كمیته مركزی EFQMاز مدیران عامل شركت های اروپایی هستند كه برای چهار سال انتخاب

می شوند. كمیته اجرائی نیز مركّب از 20 عضو از همان سازمانها بوده كه نه تنها بعنوان نماینده تام الاختیار در زمینه كیفیّت جامع انجام وظیفه می نمایند ،بلكه گزارشات لازم را به كمیته مركزی ارائه می نمایند. اعضای كمیته اجرائیEFQMدر واقع نقش هدایت گر و پشتیبانی كننده استراتژیهای طرحهای عملیّاتی كسب و كار، نظارت بر پیشرفت طرحها و نهایتاً تدوین جهت كلّی مناسب برای تحقّق اهدا ف این سازمانها را به عهده دارند. در حال حاضر 19 كشور اروپایی باEFQMمشاركت می نمایند.(سومی [5]،2008)

مدل تعالی ؛ ساختار مدیریتی است که با تکیه براصول و مفاهیم اساسی و توجّه داشتن به معیارهای اصلی مدیریت کیفیّت فراگیر و سیستم خودارزیابی موجبات پیشرفت و بهسازی را فراهم میکند.مدل تعالی؛ ابزاری جهت سنجش میزان استقرار سیستمها در سازمان و خودارزیابی و راهنمایی است که مسیر فعّالیّت مدیران را برای بهبود عملکرد شناسایی و تعیین میکند . بنابراین پیام کلیدی مدل تعالی متّکی بر پاسخ دادن به دو سؤال است که چگونه این مدل بعنوان یک ساختار مدیریتی مناسب و منطقی شناسایی میشود و چه کسانی می توانند در این زنجیره ارتباط و تعاملات نقش اساسی را ایفا کند. سطح اول این مدل اهداف کلّی و در سطح بعدی اهداف کلّی به درجات و مقیاس های کمّی و قابل اندازه گیری تجزیه و تبدیل میشوند. (سومی،2008)

از طرفی دیگر مدل تعالی سازمانی در شرایطی در ایران مطرح می شود كه در جهان بیش از 70 مدل سرآمدی ملی و 90 جایزه كیفیّت وجود دارد كه عموماً بهره گرفته از مدل های EFQM و بالدریج بوده و بسوی یكدیگر همگرا شده اند . گویا زبان رقابت در همه جای دنیا یكی است که مؤسّسات اقتصادی را از آموختن الفبای مدیریت فراگیر سازمان گریزی نیست.لزوم رقابت پذیرشدن بخش صنعت و معدن با رویكرد جهانی و توسعه مشاركت ها و ادغام های صنعتی با جهان برای امكان دستیابی به بازار جهانی و ایجاد اعتبار جهانی برای این بخش باعث شد كه در وزارت صنایع و معادن طرّاحی مدلی جهانی مورد توجّه و اقدام قرار گیرد مدلهایی كه چندین سال بود جوامع صنعتی جهانی آنها را پذیرفته و دنبال كرده بودند. بالا رفتن سطح رقابت در بانک ها و مؤسّسات مالی و اعتباری در دنیا و حسّاس بودن مشتریان این بنگاهها ، ضرورت تدوین برنامه های مورد اشاره در این بخش را دو چندان کرده است (نجمی و همکاران، 1388،ص18).