ورزشکاران، زینت جامعه بوده و باعث افتخار می باشند و قهرمانان ورزشی مانند ستارگان می‌درخشند (بوستانی، 1389). اکثر انسان ها با توانایی بالقوه متولد می شوند اما با کسب تجربه لازم وآموزش های صحیح و ضروری استعداد بالقوه آنها بارور و شکوفا می گردد (اشمیت[1]،1384).

بسیاری از والدین علاقه‌مندند کودکانشان موفقیت در رشته های ورزشی را تجربه کنند، حتی ممکن است برخی از آنها تمایل داشته باشند کودک خود را در سطح نخبگان ورزشی و قهرمانان ملی و بین‌المللی ببینند. پیشرفت از سطوح ابتدایی به سطح نخبگی، در ورزش فرآیندی بسیار پیچیده دارد، فرآیند کشف ورزشکاران با استعداد برای شرکت در یک برنامه تمرینی سازماندهی شده یکی از موضوعاتی است که امروزه در ورزش مطرح است، همه افراد می‌توانند در فعالیت‌های ورزشی شرکت نمایند اما افراد کمی به سطوح بالای مهارت و چیرگی دست می‌یابند (ابراهیم و حلاجی، 1386). هر فردی می تواند به فعالیت ورزشی ویژه ای بپردازد، اما تعداد کمی هستند که به مرحله نخبگی و قهرمانی می رسند(لیدر[2]، 2005).

ورزشکاران برای رسیدن به اهداف ورزشی خود نیازمند کسب مهارت‌‌ها در دو زمینه جسمانی و روحی روانی هستند و دستیابی به اوج عملکرد ورزشی با ویژگی‌های روانشناختی و پیکری برجسته میسراست (بخردی، عابدنظری و ذکایی، 1380). درچند سال اخیر تحقیقات زیادی در زمینه شناسایی و بهبود عوامل موثر بر موفقیت ورزشکاران انجام شده است و اوج عملکرد ورزشکاران مهمترین دغدغه مربیان در تورنمنت های بین‌المللی است‌ (توتردل، 2001). یکی از مهم ترین اجزای وابسته به تندرستی، ترکیب بدنی می باشد. در بسیاری از تحقیقات بین ویژگی های پیکرسنجی و اجراهای ورزشی ارتباط و همبستگی بالایی مشاهده شده است (دولت آبادی، 1379). عواملی چون اندازه و تر کیب بدنی و شاخص های اجرایی مهارت حركتی نقش بسزایی در گرایش افراد به یكی از رشته های ورزشی خاص دارد. به عنوان مثال، اهمیت قامت بلند در ورزشكاران ورزش های تیمی كاملاً پذیرفته شده است یا داشتن قامت کوتاه در ژیمناست ها باعث مزیت مکانیکی و موفقیت اجرای مهارت شده است (زونیگا[3] و همکاران 2011). یقینا رسیدن به اوج عملکرد ورزشی بدون برخورداری از مهارت های روانی امکان پذیر نمی‌باشد و گام مهم در این مسیر، ارزیابی مهارت‌های روانشناختی و شخصیت ورزشکاران است (تجاری، زارعی و عظیم نژاد،1388). ورزشکاران نخبه نمونه های عالی رشد مهارتهای حرکتی هستند، این ورزشکاران بر اساس اندازه و وضعیت بدن و تجارب شناختی و اجتماعی خود عملکردهای حرکتی را به حداکثر درجه و میزان پیشرفت می رسانند و می‌توان با بررسی وشناخت این قابلیت ها از آن بعنوان شاخص و معیاری برای استعداد یابی در رشته های مختلف ورزشی استفاده نمود (هی وود[4]،1390). یکی از رشته های ورزشی که امروزه مشتاقان زیادی در سراسر دنیا از جمله در کشورمان دارد ورزش کاراته می باشد. ورزش رزمی کاراته برای اولین بار در منطقه ای به نام اوکیناوا[5] جزیره ای بین چین و ژاپن در حدود 4000 سال پیش توسط افسران چینی راه یافت، شکل ابتدایی کاراته روش مبارزه ای چینی به نام کمپو[6] بود که طی سالیان طولانی تبدیل به ته[7] و سپس کاراته گردید (حسین خان، 1383). این رشته ورزشی نیز مانند دیگر رشته ها مسیر تکامل را پیموده و به شکل امروزی در آمده است و دارای مسابقات رسمی در سراسر دنیا در

 قالب قهرمانی قاره ای و جهانی می باشد که در دو بخش کاتا[8] (فرم) و کومیته[9] (مبارزه) ، بانوان و آقایان در رده های وزنی و سنی مختلف می باشد (مردانی، 1389). اما تاکنون تحقیقات اندکی به منظور شناسای ویژگی های مورد انتظار قهرمانی رشته ورزشی کاراته به تفکیک در دو بخش کاتا و کومیته با استفاده از شاخص های پیکرسنجی و شخصیتی انجام شده است، امید است نتایج این تحقیق که با تاکید بر مقایسه ویژگی های مختلف پیکرسنجی و شخصیتی قهرمانان کاتا و کومیته می‌باشد، اطلاعات نسبتاً جامعی در اختیار مربیان، اولیاء و مسولین رشته ورزشی کاراته جهت شناسایی بهتر استعدادهای هنرجویان کاراته در دو بخش فراهم سازد، تا با توجه به کمیت بالای هنرجویان کاراته در سطح کشور، این رشته ورزشی بتواند نتایج مطلوب‌تری را درعرصه های بین‌المللی کسب نمایند.

1- 2 بیان مسئله

متخصصان و مربیان با تجربه برخی مزایای استعدادیابی ورزشی را اینگونه عنوان می‌دارند که زمان مورد نیاز برای رسیدن به اوج عملکرد ورزشی با استفاده از افراد برگزیده کاهش می یابد، و افراد به سمت رشته‌هایی که از نظر جسمانی و روانی برای آنها مناسب‌ترند هدایت می شوند (ابراهیم و حلاجی، 1386). معیارهای بکارگرفته شده برای استعداد یابی در هررشته ورزشی باید اختصاص به آن ورزش داشته باشد، ویژگی‌های پیکرسنجی افراد مانند قد، وزن، طول اندامها، پهنای اندامها و میزان چربی بدن نقش اساسی را در بسیاری از رشته های ورزشی بازی می‌کند (بخردی و همکاران، 1380 ). ویژگی های پیکری یکی از شاخص های تعیین کننده ویژگی های افراد به منظور توصیف ساختار بدنی دارای اهمیت زیادی می باشد (ربت[10]، 2007). همچنین سال های زیادی است که محققان روان شناسی ورزش، تلاش می کنند تا نیمرخ های شخصیتی ورزشکاران زبده را برای پیش بینی موفقیت های آتی آنها ترسیم نمایند (انشل[11]، 1385 ). متخصصان و برنامه ریزان ورزشی نقش شاخص های روانشناختی و پیکرشناختی در عملکرد ورزشکاران در میدان های مسابقه را مورد بررسی قرار می دهند و می کوشند تا با آزمون های مختلف شناخت روشن تری از این قابلیت‌ها بدست آورند، که بهتر بتوانند ورزشکاران را جهت دست یابی به موفقیت های ورزشی هدایت نمایند (ابراهیم و حلاجی، 1386). مربیان با بهره گیری از یافته های روانشناسی ورزش، می توانند به صورت کاربردی در جلسات تمرین و با ارزیابی نا محسوس خلق و خوی ورزشکاران پر استرس و تبدیل آن به خلقیات مثبت، نقش چشمگیری در بهبود اعتماد به نفس و اثر بخشی ورزشکاران و موفقیت آنها داشته باشند (اصفهانی، قزلسفلو و علی لو،1391).

برنامه‌‌ریزی جهت پرورش نخبگان و قهرمانان ورزشی نیازمند اطلاعاتی جامعی از وجوه مختلف ورزشکاران نخبه می‌باشد، این اطلاعات بخصوص شامل اندازه‌گیری‌های آنتروپومتریکی و روانی است که با مقایسه این اطلاعات قادر خواهیم بود ضمن کمک به قهرمانان در رقابت‌های آتی، با تعمیم این شاخص‌ها به ورزشکاران مبتدی، نوجوان و جوان استعدادیابی را در تمام رده های سنی آن رشته ورزشی میسر سازیم (شمس و سخنگویی، 1391). ورزش کاراته نیز از این امر مثتسنی نیست، ترکیب بدن در کاراته، مثل قد بلند در بخش کومیته می تواند یک مزیت به حساب آید، اما در بخش کاتا ممکن است تا حدودی یک مانع جهت اجرای موفقیت‌آمیز باشد. ویژگی های شخصیتی نیز در این دو بخش می تواند تاثیرات متفاوتی داشته باشد (بوستانی، 1389). لذا با توجه به فعالیت سی ساله محقق در این رشته به عنوان هنرجو و ورزشکار، قهرمانی در سطح کشور و تورنمنت های بین المللی، مربی و داور بین المللی، مؤلف اولین کتاب مربیگری کاراته در ایران، مسؤل کمیته آموزش فدراسیون کاراته ، دبیر انجمن کاراته دانش آموزی کشور و …. همواره در پی راهکاری جهت شکوفایی بهتر استعداد های بالقوه موجود در کشور بخصوص ورزش کاراته بوده است، تا نگرش تازه ای را از بعد علمی برای مربیان، ورزشکاران، والدین، دست اندرکاران و مسئولین ورزش کاراته ایجاد نماید. با توجه به نکات مطرح شده، این که هنرجویان کاراته درسطوح قهرمانی در یکی از دو بخش کاتا یا کومیته به صورت تخصصی به فعالیت می پردازند و غالباً فعالیت ایشان بدون در نظر گرفتن ویژگی های پیکرسنجی و شخصیتی است این پژوهش در نظر دارد تا با مقایسه این دو ویژگی شاخص مناسبی را برای کمک به دستیابی موفقیت در دو بخش کاتا و کومیته ارائه نماید. لذا با توجه به توضیحات برشمرده، محقق در تلاش برای پاسخ به این سوال است، که آیا بین ویژگی های پیکرسنجی و شخصیتی قهرمانان کاراته‌کای مرد دربخش کاتا و کومیته حاضر در اردوی تیم ملی ایران تفاوت وجود دارد؟

3-1- سوالات اختصاصی تحقیق

1- آیا بین ویژگی های پیکرسنجی (وزن، طول قد ایستاده و نشسته و طول اندام ها، پهنای اندام ها، محیط اندام ها و چین پوستی) قهرمانان کاراته کای مرد در بخش کاتا و کومیته تفاوت معنی داری وجود دارد؟

2- آیا بین ویژگی های شخصیتی (روان آزرده گرایی، برون گرایی، گشودگی، موافق بودن و باوجدان بودن)

قهرمانان کاراته کای مرد در بخش کاتا و کومیته تفاوت معنی داری وجود دارد؟

4-1- اهمیت وضرورت تحقیق

متخصصان امر ورزش معتقدند ورزشکارن بسیاری وجود دارند که سال های متمادی در رشته ورزشی که برگزیده‌اند فعالیت می‌کنند اما موفق نیستند، در حالی که برخی دیگر به درجات بالایی از موفقیت رسیده‌اند. پیش‌بینی موفقیت در یک رشته ورزشی خاص، کار آسانی نیست، زیرا عوامل متعددی در موفقیت یک ورزشکار دارای اهمیت است و از آنجایی که توانایی های انسان یک فطرت ثابت نیست و می‌تواند در طول زندگی تغییر نماید و در اثر عدم دستیابی به فرصت مناسب یا انتخاب اشتباه هرگز بارور نگردد، بنابراین کشف این توانایی ها ضروری است (شکرالهی اردکانی، 1390). هر انسانی در نوع خود منحصر به فرد است، با این وجود بین بسیاری از انسان ها، آن قدر شباهت وجود دارد که می توان نکات مشترکی را در نظر گرفت. اگر چه روان شناسان وجود شباهت هایی بین افراد را قبول دارند، ولی توجه به تفاوت های افراد از یکدیگر، معطوف شده است. چرا عده ای موفق و بعضی ناموفق اند؟ چرا درک افراد از امور متفاوت است؟ تنوع استعدادها از کجا ناشی می شود؟ و غیره (فتحی آشتیانی،1390). شناسایی و توجه به تفاوت های بین افراد ممکن است در تشویق و راهنمایی آن ها به طرف رشته ورزشی معینی مفید واقع شود یا اینکه آن ها را از فعالیتی که امکان موفقیت در آن کم است، دور نگه دارد ( اشمیت، 1384). امروزه با توجه به حرفه ای شدن ورزش، شناخت وضعیت و ساختار بدنی آنچنان مورد توجه متخصصین قرار گرفته است که سوق دادن نونهالان و نوجوانان به رشته های ورزشی که درآن مستعد هستند، از مهمترین عوامل شناخت نوع ورزش برای هنرآموز به شمار می رود، زیرا در این شیوه هم از اتلاف وقت هنرجو و مربی جلوگیری شده و هم از هزینه های بیهوده جلوگیری می گردد (نجف آبادی و همکاران، 1391).

ورزش‌های رزمی از رشته های مطرح ورزشی بوده و مرتباً شاهد پیوستن رشته های رزمی بیشتری در مسابقات بزرگ بین‌المللی چون المپیک هستیم. بی تردید ورزش‌های رزمی از جمله کاراته در ایران جزو موفق ترین و مدال آورترین رشته‌های ورزشی بوده و نوجوانان و جوانان زیادی همه روزه به این رشته ها روی می‌آورند (درویش، 1370). اکثر قریب به اتفاق ورزشکاران فعال رشته کاراته در دو بخش کاتا وکومیته بینش و دانش کافی را از محتوای رشته انتخابی خود نداشته اند وعواملی چون راهنمایی و نقش والدین، تماشای تمرینات ومسابقات و فیلم های رزمی، آشنایی با مربیان و ورزشکاران کاراته، در گرایش آنها به سمت این رشته ورزشی موثر بوده است (انوری، 1390). نتایج تحقیقات نشان داده است که هیچ یک از کاراته کاها بر اساس شاخص های استعدادیابی در فعالیت کاراته شرکت نکرده اند و اساساً در کشور ما هیچ گونه مبنای علمی برای استعدادیابی افراد در رشتة کاراته وجود ندارد و کلیة ورزشکاران تنها بر اساس علاقة خود یا خانواده شان وارد رشتة ورزشی کاراته می شوند (شیخ، شهبازی، امینی و غلامعلی زاده، 1385). موفقیت های این رشته در عرصه های مختلف بین المللی بیشتر مرهون کمیت بالای علاقه مندان در سطح کشور نسبت به کشورهای دیگر و تلاش های مربیان و ورزشکاران می باشد.اغلب ورزشکاران کاراته با آزمون و خطا وارد یکی از دو بخش کاتا یا کومیته می شوند که گاهی به علت عدم دستیابی به موفقیت حتی در سطوح پایین سرخورده شده و پس از مدتی این ورزش را رها می کنند و یا اینکه سالیان متمادی بدون دستیابی به موفقیت، هزینه های مادی و معنوی زیادی ر ا هم خود و هم جامعه، متقبل می شوند. تحقیق حاضر با توجه به بررسی هایی که بین ویژگی‌های پیکرسنجی و شخصیتی قهرمانان کاراته‌کای مرد در دو بخش کاتا و کومیته دارد به توصیف و مقایسه این ویژگی ها می پردازد تا در جهت برنامه ریزی علمی برای هدایت صحیح ورزشکاران با توجه به قابلیت های بالقوه مورد استفاده قرار گیرد.

[1] – EShmith

[2] -Lidor

[3] – Zuniga

[4]- hiud

[5]- Okinawa

[6] – Kempo

[7] – Te

[8] – kata

[9]- Kumite

[10] – Robat

[11] – Enshel