رسانه های جمعی به شكل ها و گونه های متفاوتی با گروه های مختلف اجتماعی، قومی، شغلی و سنی ارتباط برقرار می كنند و به ایفای نقش های گوناگون در سطح جوامع  می پردازند با گسترد ه و پیشرفته تر شدن رسانه ها، دامنه ی وظایف آنها نیز گسترش یافته و در هر دوره های متناسب با فعالیت وسایل ارتباط جمعی، نقش های آنها تغییر و افزایش می یابد . فرضاً هارولد لاسول  در دور ه ی خودش تنها سه نقش خبری، همبستگی اجتماعی و انتقال میراث فرهنگی را برای رسانه ها در نظر می گیرد؛ ولی بعدها «چارلز رایت» یك نقش چهارمی را هم تحت عنوان نقش تفریحی و سرگرمی به آن اضافه میکند. امروزه علاوه بر این نقش ها وسایل ارتباط جمعی وظایف دیگری را هم نظیر اطلاع رسانی و تبلیغات برعهده دارند . تبلیغ، امروزه یكی از شیو ه های مهم و مؤثر در اطلاع رسانی محسوب میشود. )معتمد نژاد،1369 ، ص32)

از دیدگاه خاص ارتباط شناسی، تبلیغ همانند ارتباط، فراگردی است مقید به شرایط زمانی و مكانی كه با ویژگی های اجتماعی قابل شناخت است و می تواند در زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی صورت گیرد.

در واقع یكی از هدف های تكنولوژی وسایل ارتباط جمعی، نفوذ و تأثیرگذاری بر افكار، رفتار، عقاید و علایق مردم است.  رسانه ها با تبلیغ و ارسال مداوم پیام های مورد نظر صاحبان قدرت و امكانات، بر افكار عمومی تأثیر می گذارند و آنها را وادار به پذیرش عقیده ای از سوی خود می نمایند.

1-1- بیان مسئله

در دنیای رقابتی امروز، بازاریابی و تبلیغات برای هر نوع حركت آگاهانه و هدفمند در بازار ضروری بوده و نقش آن در آغاز انجام تمام تلاشها از جمله تولید محصولات و ارائه خدمات مطلوب به جامعه به وضوح قابل مشاهده است، درعصر كنونی كه مفاهیم ارتباطات، رقابت و مشتری گرایی با هم پیوند خورده است تبلیغات به عنوان عنصری آمیخته از بازاریابی، نقش محوری در حفظ و بقاء سازمانها با شناساندن و معرفی محصولات و خدمات ایفاء می كند.

تبلیغات در لغت به معنای رساندن یك پیام از شخصی به شخص دیگر می­باشد و از لحاظ تكنیكی عبارت است از هر نوع ارتباطات غیر شخصی در مورد یك سازمان، کالا، خدمت و یا ایده، كه یك كارفرمای مشخص، برای عبور آن از یك رسانه جمعی و به منظور رسیدن آن به جمع وسیعی از مخاطبان، پول پرداخته است.

با بررسی آثار تبلیغات و ارتباط آن با اهداف سازمانها می­توان تغییراتی را در بودجه تبلیغاتی، شكل و محتوای پیامها و نوع رسانه و كانالهای ارتباطی و حتی زمان و شرایط اجرای تبلیغ به عمل آورد تا تبلیغات مفیدتر و مؤثرتر از گذشته انجام گیرد.

مطالعات گوناگون نشان می­دهد كه سازمانهای خدماتی در مقایسه با سازمانهای دولتی توجه كمتری به تبلیغات دارند كه ناشی از خصیصه منحصر بفرد خدمت یعنی ناملموس بودن آن است.

برای ارزیابی اثربخشی تبلیغات مدلها و الگوهای متفاوتی طراحی گردیده است كه عبارتند از مدل لاویدج و استینر، داگمار، آیدا و غیره.

در این تحقیق ما بر آن هستیم تا ذهنیت ایجاد شده در افراد جامعه را در اثر پیام بازرگانی در جذب مخاطب با استفاده از الگوی آیدا مورد سنجش قرار دهیم مدل آیدا در سال 1925 توسط استرانگ به عنوان یك مدل رفتاری بیان شد و هدفش این بود كه اطمینان دهد كه یك تبلیغات موجب بالا بردن آگاهی، تحریك علاقه و منجر به تمایل مشتریان به خرید و سرانجام منجر به اقدام و یا فعالیت می شود. .(Hackley,2005 :36)

در این مدل استرانگ می­گوید كه تبلیغاتی كارا و موثر است كه در بر دارنده 4 گام زیر باشد:

بر اساس این مدل برای اینكه تبلیغات منجر به موفقیت شود باید طوری طراحی گردد كه چهار گام فوق را طی نماید. این مدل این مفهوم ضمنی را در بر دارد كه تبلیغات باید پیامهایی قابل باور و به یاد ماندنی را در ذهن مخاطبان تزریق كند تا مشتری را به سمت فعالیت در یك مسیر مطمئن سوق دهد. حال اگر بخواهیم یك سؤال اساسی برای تحقیق بیان كنیم این خواهد بود كه «رتبه بندی عوامل موثربر اثربخشی پیام های بازرگانی در جذب مخاطب چگونه است»؟

1-2- ضرورت و اهمیت انجام تحقیق

اهمیت نظری و عملی این پژوهش آن است كه شاخص­ها و متغیرهای اصلی اثربخشی تبلیغات بازرگانی را شناسایی كنیم؛ چرا كه در هر عمل

 خرید، یك فرآیند تصمیم گیری وجود دارد، فرآیندی كه طی آن خریدار تصمیمم گیرد چه نوع محصول یا خدماتی را خریداری نماید. اولین گام در این جریان نیاز مخاطب است و از آنجا كه عموماً عادت به مصرف پیام گیران از طریق رسانه ها به ویژه تلویزیون هدایت میشود، رسانه ها درصدد هستند با تحریك حس نیاز مخاطب، او را به خرید تشویق نمایند  مخاطب نیز برای رفع نیاز خود به جمع آوری اطلاعات در خصوص نیازش می پردازد تا بتواند معیارهایی را برای خرید و تأمین خواست هاش تعیین نماید و پس از مشخص كردن ملاك ها و معیارهای خویش است كه تصمیم به خرید می گیرد و اینجاست كه نقش سازندگان تبلیغات و رسانه های تبلیغاتی به خصوص تلویزیون به عنوان یكی از فراگیرترین وسایل ارتباط جمعی مشخص می شود و اگر رسانه ی تبلیغاتی نتواند بین تولید كننده و مصرف كننده نقش خود را به خوبی ایفا نماید، شكست خواهد خورد.

این پژوهش، در جستجوی شناسایی آن اصول و قواعدی در تبلیغات بازرگانی می باشد كه وقتی از طریق تلویزیون پخش  می شود ، از سوی مخاطب قابل پذیرش باشد.

 پژوهش مورد نظر از لحاظ علمی به دلایل زیر می تواند ضروری باشد:

1. سازندگان تبلیغات بازرگانی می خواهند از طریق رسانه تلویزیون پیام خود را به مخاطبان عام و خاص بسیاری منتقل كنند، این كار بدون شناخت فرآیندهای ارتباطی و توجه به عناصر فراگرد ارتباط به ویژه مخاطب میسر نیست.
2. با شناخت مخاطبان، قبل و بعد از پخش پیا م های بازرگانی سیما می توان به میزان اعتماد آنان نسبت به این رسانه تبلیغاتی پی برد.
3. شناخت نیازهای مخاطبان جهت ایجاد انگیزه در آنان برای خرید امری ضروری است كه لازمه ی آن دانستن علم ارتباطات اجتماعی است.

4 .آگا ه سازی مخاطبان از كالاها و خدمات تولید كنندگان و بالا بردن تعداد مخاطبان از هد ف های اساسی تبلیغات بازرگانی است و این كه هر منبع ارسال پیام تبلیغاتی باید بداند به چه علت تبلیغ می كند؟ مخاطبان او چه كسانی هستند؟ نیازهایشان چیست؟ وسیله ای را كه برای تبلیغات در نظرگرفته مناسب است؟ و…

1-3- سوال های اصلی تحقیق:

• میزان تأثیر عوامل موثر بر اثربخشی پیام­های بازرگانی در جذب مخاطب چه مقدار می باشد؟
• اولویت بندی عوامل موثر بر اثربخشی پیام­های بازرگانی در جذب مخاطب چگونه است؟

1-4- سوال­های فرعی تحقیق:

• تا چه حد جلب توجه (آگاهی) دادن پیام بازرگانی به مخاطب در اثربخشی پیام بازرگانی موثر است؟
• تا چه حد ایجاد علاقه پیام بازرگانی به مخاطب در اثربخشی پیام بازرگانی موثر است؟
• تا چه حد ایجاد تمایل پیام بازرگانی به مخاطب در اثربخشی پیام بازرگانی موثر است؟
• تا چه حد سوق دادن (اقدام به خرید) مخاطب توسط پیام بازرگانی در اثربخشی پیام بازرگانی موثر است؟

1-5-اهداف اصلی تحقیق :

• بررسی و شناسایی میزان تأثیر عوامل موثر بر اثربخشی پیام­های بازرگانی در جذب مخاطب
• بررسی و شناسایی اولویت بندی عوامل موثر بر اثربخشی پیام­های بازرگانی در جذب مخاطب

1-6- اهداف فرعی تحقیق:

• بررسی و شناسایی میزان تأثیر جلب توجه (آگاهی) دادن پیام بازرگانی به مخاطب در اثربخشی پیام بازرگانی
• بررسی و شناسایی میزان تأثیر ایجاد علاقه پیام بازرگانی به مخاطب در اثربخشی پیام بازرگانی
• بررسی و شناسایی میزان تأثیر ایجاد تمایل پیام بازرگانی به مخاطب در اثربخشی پیام بازرگانی
• بررسی و شناسایی میزان تأثیر سوق دادن (اقدام به خرید) مخاطب توسط پیام بازرگانی در اثربخشی پیام بازرگانی

1-7- روش تحقیق و شیوه گردآوری اطلاعات :

 روش تحقیق از نظر هدف تحقیق کاربردی و بر اساس ماهیت و روش توصیفی و تحلیلی می­باشد.

در این بررسی از روش پیمایشی استفاده می شود؛ همچنین برای جمع آوری مطالب در مطالعات مقدماتی و تدوین چارچوب نظری، به منظور بررسی سابقه ی تحقیق و ادبیات موضوع، از روش كتابخانه ای نیز بهره گیری به عمل می آید. داده ها و اطلاعات جمع آوری شده ی این بررسی جهت آزمون فرضیه ها از دو جنبه ی توصیفی و تبیینی مورد بررسی قرارمی گیرند.

1-8- قلمرو پژوهش :

هر تحقیقی را باید در سه بعد زمانی، مكانی و موضوعی محدود كرد.

– قلمرو مكانی

قلمرو مكانی این پژوهش، مناطق 22 گانه­ی شهرداری استان تهران به صورت تقسیم بندی فروشگاه­های تهران به سه بخش )بزرگ، متوسط، كوچك) است، می­باشد.

– قلمرو موضوعی

آنچه در این پژوهش كانون اصلی توجه است رتبه بندی عوامل موثر بر اثربخشی پیام­های بازرگانی در جذب مخاطب می باشد.

– قلمرو زمانی

قلمرو زمانی این تحقیق به مدت 6 ماه تعیین شده است.

1-9- جامعه و نمونه آماری:

جامعه آماری در این بررسی، شامل كلیه شهروندان تهرانی است  كه در تهران سكونت داشته و مخاطب پیام های بازرگانی تلویزیونی بهره برداری می كنند، می باشند.

كلیه ی كسانی كه در تعاریف جامعه شناسی، شهروند محسوب شده و به نوعی ساكن در محدوده ی شهری تهران می باشند ، افرادی كه یا در روز در تهران كار و فعالیتی دارند و به نحوی در شهر ساكن هستند و احتمالاً حضور ندارند و یا افرادی كه در طول روز در خارج از شهر فعالیت داشته و شب را در تهران سكونت دارند، شامل جامعه ی آماری این پژوهش بودند. پژوهش حاضر با روش نمونه گیری چند مرحله ای ( Multi stage sampling )  به صورت ذیل اجرا می­گردد:

جامعه­ی آماری و نمونه ی پژوهش، شهر تهران و مناطق 22 گانه ی شهرداری تهران به صورت تقسیم بندی فروشگا ه های تهران به سه بخش )بزرگ، متوسط، كوچك(  تقسیم و در ابتدا از روش نمونه گیری خوشه ای و در نهایت نمونه گیری تصادفی استفاده می­شود.  بدین ترتیب، مطابق مدل روش نمونه گیری، شهر تهران به پنج منطقه ی )شمال – جنوب – شرق- غرب – مركز ( تقسیم بندی و در هر منطقه، یك فروشگاه بزرگ، یك فروشگاه متوسط و یك فروشگاه كوچك به صورت تصادفی انتخاب می گردد . جمع آوری اطلاعات بر پایه ی انتخاب یك هفته ی آماری با توجه به ساعات خرید و مراجعه مشتریان به فروشگا ه ها در نظر گرفته شده؛ كه مسائلی از قبیل روزهای پایانی ماه برای دریافت حقوق، ساعات شلوغی فروشگاه ها، روزها و ساعات استراحت در هفته و… مد نظر باشد..

1-10- تعریف مفاهیم:

1- اثر بخشی تبلیغات:

اثربخشی نیز در هر علمی تعریف خاص خود را دارد، ولی در بازرگانی و به ویژه در تبلیغات بازرگانی اثربخشی به عکس العمل هایی گفته می شود که سودآوری را به همراه می آورد متغیر و عوامل مختلفی موجب اثربخشی می شوند عوامل اثربخشی را به می توان به بخش های زیر تقسیم کرد.

• اثربخشی روحی: اثربخشی روحی در بازرگانی و تبلیغات، نوعی اثربخشی است که روحیه مخاطبان هدف را به عکس العمل های سودآورانه وادارد. برای نمونه، تبلیغاتی که روحیه منفی مشتریان را نسبت به کالا یا خدمتی تغییر دهد می تواند یک نوع اثربخشی روحی باشد
• اثربخشی روانی: اثربخشی روانی در تبلیغات بازرگانی، اثربخشی است که از نظر عوامل روانشناسی مانند نیازها، انگیزه ها، احساسات، شخصیت، یادگیری و …. مخاطب را به عکس العمل وادارد برای نمونه، تبلیغی که نیاز مخاطبان را با تحریک انگیزه های او متأثر کرده تا نسبت به خرید یک کالا یا خدمت احساس نیاز کنند می تواند یک نوع اثربخشی روانی باشد.
• اثربخشی جسمی: اثربخشی جسمی نیز می تواند نوعی اثربخشی در تبلیغات تجاری باشد که به جسم و اندام فیزیکی مخاطبان اثر گذارد و از نظر جسمی و فیزیکی مخاطبان را به عکس العمل های سودآورانه وادار می کند. برای نمونه یکی از متغیرهایی که در اثربخشی تبلیغ محصولات ورزشی به آن توجه می شود اثربخشی جسمی مخاطبان است.
• اثربخشی رفتاری: درباره اثربخش رفتاری در تبلیغات و تجارت بحث های بسیاری صورت گرفته است زیرا یکی از مهمترین اهداف تبلیغات و بازرگانی تغییر رفتار مخاطب است به همین دلیل در بررسی های بازاریابی به متغیرهایی که اثربخشی رفتاری در مخاطبان و مشتریان ایجاد کند بسیار توجه می شود. • اثربخشی رفتاری هر نوع اثربخشی است که مخاطب را به عکس العمل­های رفتاری وادارد. برای نمونه برخی از تبلیغات تجاری طوری ساخته می شوند که رفتار کلامی و غیرکلامی مخاطبان را تحت تاثیر قرار می دهند. (محمدیان،1379،ص98)

2-  تعریف تبلیغات بازرگانی

واژه تبلیغ از نظر لغوی ، از ریشه ابلاغ و به معنای رساندن پیام است اما از نظر فنی ، تبلیغات بازرگانی ، (Advertising) عبارتست از پیش بینی و تهیه پیام های سمعی و بصری توسط یک یا چند عامل تبلیغاتی که در ازای بهای نشر ، اطلاعاتی از خصوصیات و امتیازات یک کالا یا خدمت یا فکر را جهت افزایش فروش کالا و استقبال عمومی از آن ارائه می دهند (طاری،1372،ص44).

از این رو ، منظور نهایی تبلیغات بازرگانی همان طور که که از واژه آن دریافت می شود ،رونق بخشیدن به فعالیتی تجاری است که مفهوم خرید و فروش یک محصول یا تلاش برای ایجاد بازار مصرف بیشتر آن را به ذهن متبادر می کند.

تبلیغات بازرگانی بیشترین بهره را از دانش ارتباطات می برد. اما با علوم دیگری چون جامعه شناسی ،روان شناسی،مدیریت و اقتصاد نیز ارتباط نزدیک دارد.