دیدگاه روان شناختی و پیشرفت تحصیلی

 

از دیدگاه روان شناسانه یادگیری به دو صورت است: الف- رفتارگرایی ب- شناخت گرایی. رفتارگرایی را به تجربه گرایان و شناخت گرایی را به فرد گرایان نسبت می‌دهند (سیف، ۱۳۷۳).

 

تجربه گرایان، یادگیری را کسب تجربه از طریق حواس و اندیشه و تفکر را از فرایند حواس توصیف و تبیین می نمایند. فرد گرایان بر این باورند که اندیشه و عقل منبع اصلی همه شناخت‌هاست و یادگیری از طریق تفکر و استدلال صورت می‌گیرد. تجارب به دست آمده از راه حواس همانند مواد خام برای تفکر و عقل عمل می‌کنند. نظریه روان شناسانه مبین این مطلب است که یادگیری به عوامل فردی- اجتماعی و محیطی بستگی دارد و می‌توانند در عملکرد تحصیلی مؤثر باشند (شریفیان، ۱۳۷۴).

 

دیدگاه جامعه شناختی و پیشرفت تحصیلی

 

پایگاه اجتماعی و عملکرد تحصیلی- جامعه شناسان باور دارند که قشربندی طبقاتی و قومی مستقیماً با عملکرد تحصیلی ارتباط دارد. هایمن جامعه شناس بر این باور است که هر طبقه اجتماعی دارای ارزش های مربوط به خود است و با توجه ‌به این ارزش ها عمل می‌کنند، به طوری که طبقه کارگر نسبت به طبقات دیگر ارزش کمتری برای آموزش و پرورش قایل است، چون باور دارند که آموزش و پرورش عاملی جهت پیشرفت نبوده و ‌بنابرین‏ فرصت کمتری نسبت به طبقه متوسط جهت پیشرفت در اختیار دارند (شریفیان، ۱۳۷۴).

 

مطالعات انجام شده توسط لوئیس^[۱۱] در انگلستان در خصوص فقر و نتایج آن بر جنبه‌های مختلف زندگی نشان داده که وجود فقر گسترده مانع اثرگذاری مناسب آموزش بر افراد است. نظریه وبر با نظریه تضادگرایان که باور دارند: نظام آموزشی عرصه جنگ بین دارایان و ناداران است به طوری که هنجارهای موجود در جامعه از ارزش های طبقه سلطه گر رنگ گرفته هماهنگ است (شریفیان، ۱۳۷۴).

 

دیدگاه روان شناسانی اجتماعی و پیشرفت تحصیلی

 

روان‌‌شناسان اجتماعی در پیشرفت تحصیلی سه عامل طبقه اجتماعی، شیوه اجتماعی شدن و ساختار اجتماعی را مؤثر می دانند. روان‌شناسان اجتماعی، چگونگی اجتماعی شدن را در عملکرد تحصیلی مؤثر دانسته اند چرا که تفاوت در اجتماعی شدن زمینه افت تحصیلی را فراهم می‌سازد. بلوم^[۱۲] در کتاب ویژگی های آدمی و یادگیری به تحقیقات برخی دانشمندان اشاره کرده و نتیجه گرفته است که بخش عمده ای از عملکرد تحصیلی، ناشی از تفاوت های محیط خانوادگی است. علاوه بر آن شرایط مناسب آموزشی، تفاوت های فردی در یادگیری حداکثر می شود. وی دو فرضیه اساسی را در یادگیری عنوان می‌کند: ۱- تاریخچه یادگیرنده ۲- ویژگی های فردی یادگیرنده. با توجه به مطالعات انجام شده ‌در مورد موفقیت تحصیلی چهار عامل بیش از عوامل دیگر در یادگیری فرد اثر دارند. این عوامل عبارتند از: ۱- محیط اجتماعی ۲- تعامل ‌گروه‌های همتا ۳- شخصیت (هوش و توانایی‌های ذاتی) ۴- تغذیه و بهداشت (شریفیان، ۱۳۷۴).

عوامل مؤثر در پیشرفت تحصیلی

 

۱- هدف: اگر بخواهیم بازده و نتایج ‌هدف‌های‌ تربیتی به طور دلخواه و رضایت بخش حاصل شوند هدفها باید کاملا گویا و روشن باشند.

 

۲- آمادگی: برای اینکه یادگیرنده در تجربه های آموزشی و تحصیلی خود شرکت فعال و موفقیت آمیز داشته باشد باید از آمادگی های بدنی و روانی کافی برخوردار باشد

 

۳- انگیزش: انگیزش یا علاقه به یادگیری در حقیقت ترکیبی از چه چیز آموختن یا چرا آموختن است بدین معنا که چه چیز بیاموزیم تا آموختن آن برای ما سودمند و مطلوب باشد بسیاری از روان شناسان معتقدند که انگیزش مهمترین عامل مؤثر در کاررایی و یادگیری است.

 

۴- فعالیت: برای اینکه حداکثر یادگیری حاصل شود یادگیرنده را نمی‌توان موجودی انفعالی یا فعل پذیر دانست فعالیت هایی مانند چابکی و هوشیاری ذهنی از شرایط لازم در یادگیری است.

 

۵- تمرکز: تمرکز را باید متمایز از توجه صرف دانست در واقع تمرکز توجه یا هدفی است که به گونه ای مؤثر به سوی یادگیری گرایش می‌یابد.

 

۶- سازماندهی: فرایندی است که مواد خام یادگیری را به یک وسیله سازنده تبدیل می‌کنند که نیل به هدف های تربیتی را آسان می‌سازد.

 

۷- پاسخ: پاسخ را می توان یک عمل یا یک تغییر درونی دانست که موجود زنده را برای فعالیت آماده می‌سازد.

 

۸- فهم ادراک معناها: استنتاج ها و پیامدها و کاربردهایی است که تجربه معنی را برای یادگیرنده قابل درک می‌سازد.

 

۹- تمرین و تکرار: تکرار اگر درست به کار گرفته شود گرایش و توانایی یادگیرنده را برای بخاطر سپردن یا کاستن از تاثیر نامطلوب فراموش افزایش می‌دهد تکرار دوباره کاری یا دوباره سازی محض نیست فعالیت برای یادگیرنده باید با هدف و دارای ارزش واقعی باشد.

 

۱۰- واکنش نسبت به ناکامی: وقتی شخص به مانعی برمی خورد یا برای رسیدن به هدف ناکام می شود باید به تعبیر و تفسیر و سازماندهی مجدد رفتارش بپردازد این عمل به لحاظ گزینش مسیر جدید و برای وصول به هدف یا گزینش هدفی که جانشین آن شود ضرورت دارد (پارسا، ۱۳۷۵).

 

ارزشیابی پیشرفت تحصیلی

 

ارزشیابی پیشرفت تحصیلی می توان به صورت زیر تعریف کرد: سنجش عملکرد یادگیرندگان و مقایسه ی نتایج حاصل با هدف های آموزشی از پیش تعیین شده، به منظور تصمیم در این باره که آیا فعالیت های آموزشی معلم و کوشش های یادگیری دانش آموزان یا دانشجویان به نتایج مطلوب انجامیده اند و به چه میزانی. ‌بنابرین‏، در ارزشیابی عملکرد تحصیلی دو اقدام اساسی ضروری است ۱-تعیین هدف های آموزشی، ۲-سنجش یا اندازه گیری عملکرد یادگیرندگان (سیف، ۱۳۷۳).

 

در فرایند آموزش، قبل از هر چیز، باید مراقبت کرد که محیط آموزشی در شاگردان انگیزه یادگیری به وجود آورند. ارزشیابی عملکرد تحصیلی، اگر با موازین علمی انجام گیرد، در ایجاد انگیزه بسیار مؤثر است. خویشتن شناسی یکی از شرایط اساسی موفقیت است. آموزش فرد مداری مستلزم ارزشیابی های مکرر از میزان عملکرد تحصیلی شاگرد است. معلم و شاگرد، برای رسیدن به حداکثر موفقیت در یادگیری، باید از میزان پیشرفت خود در جهت تحقق هدف های یادگیری آگاهی یابند. ارزشیابی عملکرد تحصیلی این امکان را به معلم و شاگرد می‌دهد که شناخت درست و روشنی از خویشتن به دست آورن. همچنین، ارزشیابی مداوم عملکرد تحصیلی سبب می شود که مشکلات یادکیری شاگردان و نواقص روش تدریس مشخص شود و معلم بتوانند مطالب آموزشی جبرانی (ترمیمی ) انتخاب کند، یا روش تدریس خود را متناسب با موضوع درس وتوانایی شاگردان تغییر دهد. همچنین شاگرد در انتخاب برنامه های حرفه ای و آموزشی آینده اش نیاز به کمک دارد. برای این منظور، ضروری است که در پایان هر دوره یا هر واحد درسی، گزارش درست از پیشرفت ها وعلاقه های او (به گونه روشن و دقیق) تهیه شود و در اختیار او قرار گیرد (سیف، ۱۳۷۳).

 

معیارهای سنجش پیشرفت تحصیلی:

 

آزمون‌های پیشرفت تحصیلی به طور کلی به چند دسته تقسیم می‌گردند:

 

ارسطو می‌گوید : اگر انسان نتواند با کنترل این قوا ، بر آن ها مسلط شود ، بلکه برعکس ، برده و مطیع آن ها گردد، تعادل این قوا از میان می رود و یکی از دو طرف به افراط و تفریط می گراید ، که هر دو طرف آن ها برای انسان زیان بخش خواهد بود . در واقع اگر انسان عقل را به کار اندازد و نیروی شهوت و غضب را تابع آن سازد ، می‌تواند از تعادل برخوردار گردد . در این صورت است که دیگر برده نفس و قوای نفسانی نیست

 

و زندگی را در کمال آزادگی و آزاد منشی می گذراند . گروه بسیاری از فلاسفه اسلامی ، تعادل ارسطویی را در زمینه اخلاقی پذیرفته اند ( همان ) .

 

پیاژه معتقد است که میان زندگی عاطفی و زندگی عقلانی یک توازن دائمی وجود دارد . به همان ترتیبی که هوش رشد می‌کند ، عواطف نیز ظهور می‌یابند . ( پیاژه ، ترجمه محسنی ، ۱۳۷۳، ص ۳۸).

 

تاریخ نبرد میان توجه و انکار ِ هیجان در تفکر غرب ، بسیار قدیمی است . جنبش رواقیون در یونان باستان ( تقریباً ۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح و ۳۰۰ سال بعد از میلاد مسیح ) در ارتباط با نقش هیجان در ایجاد یک زندگی خوب و مطلوب بوده است . از نظر آن ها ، خلق و خو ، تکانه ها ، ترس ها و علائق ، بسیار خود محور ، فرد گرا و منحصر به فرد بوده ، لذا قابل اعتماد نیستند . در فلسفه رواقی ، شخص ِ خردمند و عاقل هیچ هیجان و احساسی را تأیید نمی کند .

 

احساسات و عواطف حوزه وسیعی از زندگی آدمی را در بر می‌گیرد ، مانند : بیم ، امید ، لذّت ، درد ، خشم ، حیرت ، شادی ، نشاط ، یأس و اندوه ، شور و شوق و شیدایی و عشق . این احساس و عاطفه است که بزرگترین محرک را در زندگی تشکیل می‌دهد . و انسان را هم از درون و هم از برون به پویایی وا می‌دارد . بدون احساس ، زندگی برای هیچ انسان یا حیوان میسر نیست.

 

در حقیقت خرد ( عقل ) و احساس در رابطه تنگاتنگی با یکدیگر قرار دارند . در این رابطه به سه دیدگاه متفاوت اشاره می‌کنیم :

 

الف ) تلفیق خرد و احساس : طرفداران این دیدگاه ضمن به رسمیت شناختن احساس ، عقل یا خرد را چراغ راه آینده می پندارند و برای آن برتری قایل اند .

 

نجم الدین رازی در کتاب رساله عشق و عقل معتقد است : دلالت های عقل تا حد و ساحل جبروت ادامه دارند و از آنجا به بعد دیگر نیروی عشق لازم است ، حتی در این مقام هم عشق به معنای کلمه ( ع ش ق ) خارج و به صورت یک نیروی جذبه در می‌آید . این حالت یک حالت فنا است که جز با عشق که یکی از حالت های عاطفه است ، نمی توان به آن رسید . نجم الدین رازی معتقد است که این مرحله خصوصیات خاص خود را دارد ، که تنها با ابزار و وسایل خاص خود می توان وارد آم مرحله شد . مثلاً در این مرحله

 

خصوصیاتی مانند فنا و از خود گذشتگی است که فنا جز ویژگی های عشق است و تنها عشق است که می‌تواند از خود بگذرد و خود را نادیده بگیرد و این جزء خصوصیات عقل نیست ، زیرا عقل عین بقا است و نمی تواند وارد این مرحله بشود ( رازی ، ۱۳۴۵، ص ۶۵ ) .

 

وی معتقد است که شعله آتش عشق تمام هیزم های موجود در خانه ( صفات جسمانی و روحانی ) را می سوزاند و عقل جایگاهی ندارد ، زیرا این عالم ، عالم فنا است و عقل صفت آب را دارد و هر کجا که می‌رسد آبادانی پدید می آورد ، امّا عشق صفت آتش را دارد و مسیر او در عالم نیستی است و هر کجا که می‌رسد و به هر چیز که می‌رسد ، همه را می سوزاند . ( همان ، صص ۵۹-۶۲).

 

« حد و حدود عقل تا یک مرحله است و عشق راهبر بی خودی است و سیر در آن دریا به قدم فنا قابل تحقق است و عقل چون عین بقا است و ضد فنا ، پس در آن دریا فقط آتش عشق میسر است » ( همان ، صص ۶۰-۵۹ ) .

 

ب ) خرد گرایی ناب : طرفداران این دیدگاه ، عاطفه و احساس را منبع تمام بد بختی های بشری می‌داند . در کتاب کلیله ودمنه ‌به این گفتار معروف بر می خوریم که « دل جایگاه درد و رنج و محنت است و باید دل ( احساس ) را از سینه بیرون آورد » .

 

در دوره وسطا آگوستین بین ایمان و عقل هماهنگی را مطرح می‌کند و معتقد است که بین این دو هیچ تعارضی وجود ندارد ، هر دو به هم نیازمند هستند ( کاردان ، ۱۳۷۴، ص۱۷۹ ) . آکویناس هم انسان را موجودی عقلانی می‌داند و عامل اصلی معرفت را عقل می‌داند . ( همان ، ص ۱۸۳) .

 

از دوره دکارت به بعد حاکمیت عقل بسیار واضح شد و دکارتی ها عقل را خداگونه تعریف کردند و منشأ آن را بیرون از خود انسان دانستند و در عصر روشنگری هم با تأکید بر تفکر و عقلانیت ، آن را در ارتباط با جامعه ، علم ، هنر و … در نظر گرفتند . در قرن بیستم هم عقلانیت در موضوعات تربیتی بیشتر به کار گرفته شد و بر روانشناسی انسانگرا و جوامع تعاملی … تأکید کرد ( الیاس ، ترجمه ضرابی، ۱۳۸۵، صص۸۹- ۸۸ ) .

 

ج) تکیه بر احساس : پلوتونیوس و نوافلاطونیان ( مکتب اسکندریه ) با تکیه بر کشف و شهود و درک اشراقی ، احساس را بر خرد ورزی مقدم می‌دانستند . عرفان که خود معنی درخشش را می‌دهد نیز عشق را برتر از عقل می شمارد .

 

شافتسبری معتقد است که این حس اخلاقی است که تمایزات اخلاقی را تشخیص می‌دهد نه عقل . همین که افعال را بررسی می‌کنیم ، عواطف و انفعالات را تشخیص می‌دهیم، چشم باطنی بی درنگ خوب و پسندیده را از زشت و ناپسند تشخیص می‌دهد و به همین دلیل است که بنیاد این تمایزات در طبیعت است و تشخیص از طبیعت حاصل می شود (مک اینتایر ، ترجمه رحمتی ، ۱۳۷۸ ، صص ۳۲۶-۳۲۴) . دیوید هیوم معتقد است آنچه موجب تحریک ما به فعل یا عمل می شود ، امیال است نه عقل و عقل در تحریک ما به فعل ناتوان است . منشأ برانگیختگی و تحریک ذهن انسان ، لذت و الم است و از نظر هیوم عقل نمی تواند محرک فعل باشد و تنها محرک افعال و اعمال ، امیال هستند و میل برای تحریک به فعل از استدلال و عقل کمک نمی گیرد ( همان ) .

 

وی تحت تأثیر هاچسون قرار گرفته و معتقد است که عقل امری ساکن است و نمی تواند ما را به فعل و عملی بر انگیزد . از نظر هیوم نتایج اخلاقی را نمی توان بر هیچ موضوعی که قابل اثبات عقلانی باشد، مبتنی ساخت ( همان ) .

 

آرتور شوپنهاور معتقد است که نه تنها حقیقت انسان بلکه حقیقت کل جهان « اراده » است . همه هستی ، چیزی نیست مگر ظهور ناپایدار در جزئیات گوناگون . صور پدیدار محض ، که دارای اصل بنیادی و پویای غیر عقلانی که وی آن را اراده می نامد ، منشأ فعل و عمل انسان است . اراده تمایلات و خواهش ها است و بنیاد آن « میل به زیستن » است و انسان برای حفظ خود ، به صورت خود خواه در می‌آید و خود خواهی هر فردبا خود خواهی افراد دیگر معارضه می‌کند ( تایشمن ، ترجمه کاشانی ،۱۳۷۹، صص ۸۲- ۷۹).

 

انسان به واسطه تلاش های کور اراده شکل گرفته است و تفکر نمی تواند در آن تغییری ایجاد کند و هیچ تجربه ای ، تفکری و تعلیمی نمی تواند ما را تغییر دهد . خطای فلسفه اخلاق سنتی این است که فرض می کنندکه دستورات اخلاقی می‌تواند رفتار ( فرد یا دیگران) را تغییر دهد (مک اینتایر ،ترجمه رحمتی، ۱۳۷۸

 

– در بازار کسب و کار الکترونیکى، ادامه حیات شرکت­ها و مؤسسات به میزان خلاقیت و نوآورى شرکت در مراحل مختلف تولید و توزیع وابسته است و هر شرکتی که نوآور و خلاق باشد، گوى سبقت را از سایر رقبا خواهد برد و این خلاقیت به کل بازار سرایت مى­کند و محرکى براى چرخه اقتصادى جامعه خواهدشد.

 

۲-۱۴-۱- مزایای تجارات الکترونیک برای کسب و کارها:

 

در محیط تجاری رقابتی و دایماً در حال تغییر امروز، کسب و­کارها دیگر نمی‌توانند بر یک بازار ثابت و پایدار برای محصولات خود متکی باشند. آن ها باید در زمینه کیفیت، قیمت و خدمات پس از فروش با رقبایی که روز به روز در حال افزایش هستند رقابت نمایند. برای موفقیت در بازار آن ها نه تنها باید قیمت‌ها را پایین آورند بلکه باید تغییرات عمده بیشتری را در روش های تولید، روابط تجاری و حتی فرهنگ سازمانی خود به عمل آورند. وجود یک بازار الکترونیکی در اینترنت به نحو بارزی موجب افزایش بهره‌وری و رقابت بین شرکت‌ها اعم از تولیدکننده و مصرف‌کننده می‌گردد. در ادامه به مزایای استفاده از تجارت الکترونیک اشاره شده است:

 

۲-۱۴-۱- ۱- کاهش قیمت خرید مواد اولیه: خرید مواد اولیه و یا خدمات برای یک شرکت می‌تواند فرآیندی پیچیده و چند مرحله‌ای باشد. در ابتدا خریداران باید تولیدکنندگان را پیدا کرده و مشخص کنند که مقدار مورد نیاز کالا، زمان تحویل، کیفیت و قیمت مناسب است یا خیر؟ به محض اینکه تولیدکننده‌ای انتخاب شد نقشه‌ها و اطلاعات با جزییات کامل برای تولیدکننده فرستاده می‌شود تا محصول مورد نظر کاملاً با مشخصات مورد نظر مشتری تطابق داشته باشد. با فرض اینکه محصول نمونه، مورد قبول قرار گرفته و خطوط تولید آماده هستند خریدار، سفارش خرید برای مقدار مشخصی از کالاها را می‌فرستد و …. پیش از این شرکت‌های بزرگ با بهره گرفتن از«تبادل الکترونیکی داده^[۵۲]» نیروی کار، هزینه های چاپ و پست را در مراحل تامین مواد مورد نیاز خود کاهش­می‌دادند. .
ماشینی کردن جریان کار برای تامین محصول ‌به این معنا است که کارمندان این بخش وقت بیشتری برای تمرکز روی مذاکره به منظور به دست آوردن قیمتهای بهتر و نیز ایجاد روابط با تولیدکنندگان دارند. شرکتهایی که از «تبادل الکترونیکی داده» استفاده می‌کنند معمولاً ۵ تا ۱۰ درصد در هزینه های خود در بخش خرید صرفه‌جویی می‌کنند. اینترنت پتانسیلهای بیشتری برای کاهش این هزینه ها دارند به علاوه اینترنت درها را به سوی انجام معاملات تجاری با تولیدکنندگان جدید و نیز تولیدکنندگان کوچک که سابقاً تنها از طریق فاکس یا تلفن ارتباط برقرار می‌ساختند، می‌گشاید.

 

۲-۱۴-۱-۲- کاهش زمان چرخه تولید: ‌چرخه تولید عبارت است از کل زمانی که طول می‌کشد تا یک محصول ساخته شود. در طی چرخه تولید، هزینه های ثابت مشخصی که با میزان تولید تغییر نمی‌کند و وابسته به زمان هستند، وجود دارد. این هزینه های ثابت شامل استهلاک تجهیزات، هزینه های ساختمانی و خدمات رفاهی و هزینه مدیریت و سرپرستی می‌باشد. اگر زمان ساخت یک محصول به جای ۱۰ روز به ۷ روز کاهش پیدا کند، آنگاه هزینه های ثابت به ازای هر محصول کمتر می‌شود چرا که زمان کمتری صرف شده است. تجارت الکترونیک باعث کاهش چرخه‌های زمانی شده و اجازه می‌دهد تا محصولات بیشتر با هزینه مساوی یا کمتر تولید شود. ایجاد ارتباطات الکترونیکی به ‌تامین کننده ها و مشتریان، شرکت‌ها را قادر ساخت تا انتقال و دریافت سفارش‌های خرید به صورتحسابها و رسیدها در زمان بسیار کمتری نسبت به قبل صورت گیرد. برخی از شرکت‌ها حتی مشخصات محصولات و نقشه‌ها را در شبکه ها به اشتراک گذاشتند تا مراحل طراحی و توسعه محصول تسریع شود.

 

۲-۱۴-۱-۳- افزایش کاریابی و اثربخشی در خدمت‌دهی به مشتریان: شرکت‌ها از اینترنت برای خدمت‌دهی به مشتریان نیز استفاده می‌کنند. داشتن مشخصات محصولات، پشتیبانی فنی و دیگر اطلاعات به صورت آنلاین نه تنها باعث صرفه‌جویی از طریق فارغ شدن کارمندان بخش خدمات مشتریان از ‌پاسخ‌گویی‌ به سوالات پیچیده و روابط با مشتری می‌گردد، بلکه باعث می‌شود مشتریان راضی‌تر باشند. علاوه بر افزایش رضایت مشتریان، شرکتهایی که از اینترنت برای خدمت مشتریان استفاده می‌کنند ادعا می‌کنند که از طریق انجام سفارشات و پشتیبانی فنی آنلاین صرفه‌جویی زیادی انجام شده است. .
تحقیقات مؤسسه‌ فورستر نشان می‌دهد که به طور کلی ۵۰۰ تا ۷۰۰ دلار برای فرستادن یک کارشناس به محل مورد نظر، ۱۵ تا ۲۰ درصد برای بررسی درخواست مشتری از طریق تلفن و حدود ۷ دلار برای انجام این کار از طریق اینترنت صرف می‌شود. سایر مزایای تجارت الکترونیک برای مؤسسات تجاری به شرح زیر می‌باشد: کاهش هزینه های انبارداری، کاهش هزینه های بازاریابی، کاهش هزینه های فروش، حذف واسطه‌گری، ایجاد کانال‌های جدید فروش محصولات و افزایش تقاضا و…

 

۲-۱۴-۲- مزایای تجارت الکترونیک برای مصرف‌کنندگان:

 

مؤسسات تجاری به منظور افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه ها و بالا بردن کیفیت خدمت مشتریان، بر روی تجارت الکترونیک سرمایه‌گذاری می‌کنند. مشتریان نیز جذب خرید از طریق اینترنت می‌شوند چون درمی‌یابند که قدرت انتخابشان به طور حیرت‌آوری افزایش پیدا می‌کند، اطلاعات بیشتر و بهتری برای خرید به دست می‌آورند و خرید راحت‌تری انجام می‌دهند. افراد پر مشغله نیز می‌توانند در وقتشان صرفه‌جویی کنند. اطلاعات بهتر، انتخاب‌های بیشتر و هزینه های عملیاتی کمتر کسب و کارها و مشتریان را به طور همزمان به سمت تجارت الکترونیک سوق می‌دهد. در ادامه به مزایای استفاده از تجارت الکترونیک برای مصرف‌کنندگان اشاره شده است.

 

۲-۱۴-۲-۱- افزایش امکان انتخاب: تعداد فروشگاه هایی که بر روی اینترنت قابل مشاهده هستند، بسیار بیشتر از مغازه‌هایی است که حتی در محله‌های بسیار پر جمعیت وجود دارند. همچنین بسیار بیشتر از مغازه‌هایی است که یک مشتری با حد معقولی از رانندگی یا از طریق کاتالوگهایی که از طریق پست دریافت می‌شوند، می‌توانند به آن ها دسترسی پیدا کنند. یک مشتری آنلاین می‌تواند از مغازه‌ای در شهر یا کشوری دیگر و یا حتی از مغازه‌ای که در شکل سنتی وجود ندارد خرید نماید؛ روزنامه‌ها مثال روشنی در این زمینه هستند. ساکنین شهرهای بزرگ نسبت به سایر مناطق به تعداد بیشتری از روزنامه‌های ملی و محلی دسترسی دارند، در حالی که بر روی اینترنت یک خواننده می‌تواند اخبار هزاران روزنامه در سراسر جهان را مطالعه کند.

 

۲-۱۴-۲-۲- سفارشی نمودن: اینترنت موجب افزایش قابلیت سفارشی نمودن می‌گردد. برخی کسب و کارهای اینترنتی بویژه وسایل ارتباط جمعی، در حال حاضر محصولات را کاملاً سفارشی می‌سازند به طوری که کاملاً مجزا از دیگر محصولات می‌شود. خوانندگان آنلاین می‌توانند تنها اخباری را انتخاب کنند که می‌خواهند بخوانند و این به معنای تحویل کالای مورد نظر به صفحه وب شخص یا پست الکترونیکی وی می‌باشد. مشتریان مغازه‌های موسیقی قابلیت انتخاب CD های ضبط شده را دارا بوده و در صورت تمایل می‌توانند آهنگهای مورد نظر خود را برای ضبط انتخاب کنند.

 

مدیریت سازمانی که از سلامت کافی برخوردار است، از نوع دسته جمعی و تیمی است. تیم مدیریت در رأس سازمان قرار دارد. تیم ها، مدیریت بخش ها، تخصص ها و پروژه ها را بر عهده دارند و در سازمان سالم، شورای ارتباطی (برای ایجاد ارتباط بین تخصص های مختلف) فعال هستند . تیم های پیشرفته حرفه ایی این سازمان ها، در بر گیرنده هر دو طرف یعنی متخصصان و کاربران خدمات است. (بکهارد، ۱۳۸۰)

 

با توجه به مطالب مندرج در مقالات و کتب، پژوهشگران راه کارهای متعددی جهت برقراری سلامت نظام سازمانی ارائه نموده اند. یکی از این راه کارهای مدیریت از راه ارزش ها می‌باشد ، که بلانچارد و اوکانر اینگونه بیان می‌کنند: مدیریت از راه ارزش ها، سازمان های سنتی و بوروکرانسی و گسیخته را از سازمان های سالم و پویا و زنده و منسجم متمایز می‌سازد و عامل بقای سازمان هاست . فرایند مدیریت را از راه ارزش ها سه گام اساسی دارد، گام اول: شفاف سازی رسالت، هدف و ارزش ها، گام دوم: همگانی کردن رسالت و ارزش ها، گام سوم: همسو کردن اقدامات روزمره، با رسالت و ارزش ها. (بلانچارد، اوکانر، ۲۰۰۱)

 

۲-۳-ابعاد سلامت سازمانی

 

مطالعات سلامت سازمانی با مفهوم سازی ماتیومایلز^[۱۸] از جو عمومی مدرسه بسط و گسترش یافت. مایلز(۱۹۶۹) برای توضیح و تعریف سلامت سازمانی از ده ویژگی مدد گرفته است. این ویژگی ها با هم در تضاد نیستند و با یکدیگر تعامل دارند.در سنجش سلامت سازمانی نیز این ده ویژگی معیارهای اندازه گیری این پدیده قرار می گیرند. در شرایط کنونی دانش رفتاری ، با توجه ‌به این واقعیت که پدیده‌های اجتماعی و سازمانی، پیچیدگی دارند. سنجش آن ها با یک معیار غیر ممکن است.

 

از این رو انتخاب رویکرد چند معیاری در چنین سنجش هایی اهمیت دارد. سه ویژگی اول سلامت سازمانی با وظیفه سازمان ارتباط دارد یعنی، با هدف ها، انتقال اطلاعات و راه های نفوذ در دیگران و تأثیرگذاری به منظور تصمیم گیری:

 

1. 1. تمرکز بر هدف: هدف ها باید با توجه به منابع موجود و در دسترس، قابل حصول و مناسب و کم و بیش همخوان و موافق با خواست ها و تقاضاهای محیط باشد.

 

1. 1. کیفیت ارتباط: گردش و انتقال اطلاعات به طور افقی و عمودی و متقابلاً بین سازمان و محیط.

 

1. 1. توزیع بهینه قدرت : توزیع قدرت نفوذ و تأثیرگذاری نسبتاً عادلانه.

 

1. 1. کاربرد منابع: استفاده اثر بخش از استعدادها و قابلیت ها.

 

1. 1. اتحاد و همبستگی: نگرشی روشن از هویت فردی و سازمانی و علاقه به جذب و ماندگاری .

 

1. 1. روحیه: احساسات فردی حول احساس رفاه- رضایت و استنباط خاطر از فعالیت در سازمان .

 

1. 1. نوآور بودن: ایجاد رویه های جدید، حرکت به سوی هدف های تازه، تولید فرآورده های نو.

 

1. 1. خودمختاری: استقلال عملکرد کارکنان از محیط در عین تعادل با محیط.

 

1. 1. سازگاری با محیط: ارتباط اثر بخش و واقع گرایانه با محیط.

 

1. کفایت حل مشکل: نحوه عمل سیستم در رویارویی و حل مشکلات. (فندرسکی، ۱۳۸۱)

لایدن کینگل (۲۰۰۰) یازده بعد جداگانه را در رابطه با مفهوم سلامت سازمانی (اما مربتط به هم) را با توجه به یافته های تحقیق آماری که ‌در مورد ارزیابی سلامت سازمانی دانشکده آموزش عالی انجام داده‌اند ارائه نموده اند:

 

بعد اول) ارتباط : تسهیل ارتباطات میان فرادستان و زیردستان (دو طرفه).

 

بعد دوم) مشارکت و درگیر بودن در سازمان: درگیر بودن همه سطوح در تصمیم گیری ها.

 

بعد سوم) وفاداری و تعهد:جو اعتماد بالا میان اشخاص، احساس لذت از کار.

 

بعد چهارم) اعتبار یا شهرت سازمان:ادراکات مثبت از شهرت و اعتبار سازمان.

 

بعد پنجم) روحیه:انگیزش بالا به وسیله یک جو دوستانه و صمیمی و احساس تعلق به سازمان.

 

بعد ششم) اخلاقیات: تمایل به دارا بودن اخلاق باطنی به دور از سیاست بازی.

 

بعد هفتم) شناسایی عملکرد : تشویق و پاداش برای به فعلیت در آوردن استعدادها.

 

بعد هشتم) مسیر هدف: مشارکت در تنظیم اهداف.

 

بعد نهم) رهبری: عامل تعیین کننده اثر بخشی و کارایی سازمان و ارتباط راحت و دوستانه با رهبر .

 

بعد دهم) بهبود و توسعه کارایی سازمان: تشکیل یک هیئت ویژه جهت بهبود مستمر نیروهای موجود.

 

بعد یازدهم) کاربرد منابع:تقسیم منابع و امکانات به طور شایسته و به طور سازگار با انتظارات آن ها از پیشرفتشان.

 

فهرست سلامت سازمانی ^[۱۹](OHI): سلامت سازمانی مدارس متوسطه به وسیله هفت الگوی تعامل مشخص در مدارس تعریف شده است. این اجزا مهم هم نیازهای ابزاری و بیانی سیستم اجتماعی را در نظر داشته و هم سه سطح مسئولیت و کنترل در داخل مدرسه را نمایندگی می‌کند (هوی ومیسکل، ۱۹۸۹)

 

همه سیستم های اجتماعی، اگر قرار باشد که رشد و توسعه یابند، باید چهار مشکل اساسی را فرو نشاند. به عبارت دیگر سازمان ها باید در حل این چهار مشکل موفق باشند:

 

۱- مشکل کسب منابع کافی و سازش با محیط خود. (انطباق)^[۲۰]

 

۲- مشکل تعیین و اجرای هدف .(کسب هدف)^[۲۱]

 

۳- مشکل نگهداری وحدت در داخل سازمان. (یگانگی)^[۲۲]

 

۴- مشکل ایجاد و حفظ ارزش‌های منحصر به سیستم. (دوام و ناپیدایی)^[۲۳]

 

‌بنابرین‏ سازمان باید به نیازهای انطباق و کسب هدف و نیز نیازهای بیانی، یگانگی اجتماعی، و هنجاری برخورد بکند. در واقع فرض بر این است که سازمان های سالم هر دو دسته از نیازها را به طور اثر بخش برآورده می‌کند.

 

تالکوت پارسونز نیز پیشنهاد می‌کند که سازمان های رسمی مثل مدرسه، مسئولیت و کنترل این نیازها را در سه سطح متفاوت از خود بروز می‌دهند سطوح تکنیکی (فنی)،^[۲۴] اداری^[۲۵] و نهادی^[۲۶].

 

جدول شماره ۲-۱-خلاصه ابعاد سلامت سازمانی در سطوح مختلف سازمان

 

 

 

 

 

 

 

 

 

۱- سطح فنی ۱- روحیه: عبارت از اطمینان، همدردی، اعتماد و احساس انجام کار است که هیئت آموزش را فرا گرفته است.

 

۲- تأکید علمی: عبارت از تأکید سازمان بر ارتقا سطح تخصص و مهارت های فنی کارکنان. (هوی و میکسل، ۱۹۸۹)

۲- سطح اد اری ۱- مراعات: عبارت است از رفتار مدیری است که باز، دوستانه و حمایتی می‌باشد.

 

۲- ساخت دهی= رفتاری است که مدیر به طور واضح انتظارات کار، استانداردهای عملکرد و رویه ها را صراحتاً تعیین می‌کند.

 

۳- نفوذ مدیر= عبارت از توانایی وی به تأثیر در تصمیمات مافوق ماست.

 

۴- حمایت وسیله منابع= عبارت از میزان تهیه مواد و وسایل لازم و ضروری مورد درخواست کارکنان

۳-سطح نهادی (یگانگی نهادی) عبارت است از توانایی مدرسه برای تطابق با محیط و سازش با روش هایی است که سلامت برنامه آموزشی را حفظ کند. مدارسی که دارای یگانگی هستند از تقاضاهای نامعقول والدین و محل در امان می‌باشند

 

در جوامع گوناگون، برحسب نگرش هاو بادشت ها، تعاریف گوناگونی از فساد به عمل آمده است.گونار میردال فساد را در معنای وسیع تری مورد مداقه قرار می‌دهد.به نظر وی، فساد به تمام شکل های گوناگون انحراف یا اعمال قدرت شخصی و استفاده نامشروع از مقام و موقعیت شغلی قابل اطلاق است(صفری و نائینی، ۱۳۸۰، ص ۱۴۵).فساد طبق تعریفی که در فرهنگ وبستر آمده است از« پاداشی نامشروع که برای وادار کردن فرد به تخلف از وظیفه تخصیص داده می شود»(سرداری، ۱۳۸۰، ص ۱۳۴).بانک جهانی و سازمان شفافیت بین الملل، فساد را سوء استفاده از اختیارات دولتی(قدرت عمومی) برای کسب منافع شخصی(خصوصی) می دانند. این تعریف مورد توافق عمومی در جهان است.

 

فساد عبارت است از عمل یا تصمیمی که موجب شود تا خارج از ضوابط قانونی، تعداد افراد ‌متاثر از نتایج منفی عمل یا تصمیم، از تعداد افراد برخوردار از نتایج آن بیشتر باشد.تعریفی دیگر، فساد را عبارت از شرارتی می‌داند که بر همه جوامع تا حدودی تاثیر می‌گذارد و جوامعی را که شکنندگی بیشتری دارند به شدت دچار خفقان می‌کند(انادی و رفعت، ۱۳۷۵، ص ۹).

 

فساد در دستگاه های دولتی را می توان با مصادیقی مثل پارتی بازی، بی عدالتی، باج خواهی، ایجاد نارضایتی ارباب رجوع شناخت و حتی آن را به تمام اشکال گوناگون اعمالقدرت شخصی و استفاده نامشروع از مقام و موقعیت شغلی تسری داد.لذا زمانی که یک مقام اداری در اتخاذ تصمیمات اداری، تحت تاثیر منافع شخصی و یا روابط خانوادگی و دلبستگی های اجتماعی قرار می‌گیرد، مرتکب فساد اداری شده است(الوانی، ۱۳۷۹، ص ۴۴).‌بنابرین‏ می توان فساد اداری را یک عمل یا اقدام منفی دربردارنده انگیزه های فردی یا گروهی دانست که منشاء آن منافع مادی یا غیر مادی است(محمد نبی، ۱۳۸۰، ص ۳۲).

 

۲-۱-۱- سابقه فساد و جرائم مالی و اقتصادی

 

مطالعه تاریخ تمدن های باستان این است که فساد در جوامع بشری قدمتی به اندازه تمدن دارد و اکنون نیز یکی از مسائل مبتلا به کشورهای جهان است.

 

موضوع فساد و جرائم مالی و اقتصادی درتمام زمان ها گریبان دولت ها ‌و دغدغه فکری بسیاری از اندیشمندان ومتفکران سیاسی بوده است دانته درقرن چهاردهم، درکتاب کمدی الهی به مسئله فساد توجه کرده و فساد را از نظر درجه بندی دراعماق جهنم قرارداده است افراد دیگری نیز مانند ماکیاولی، مونتسکیو، روسو، نتام و برخی دیگر از فلاسفه در این مورد اظهار نظر کرده‌اند. به عقیده ی ماکیاولی، فساد جریانی است که طی آن موازین اخلاقی افراد، سست و فضیلیت و تقوای آنان از بین می رود.از آنجا که بیشتر افراد ضعیف هستند و عاری از تقوا و پرهیزکاری، زمینه فساد همواره در آن ها موجود است، مگر اینکه توسط رهبران هدایت شوند. از دید منتسکو، فساد باعث می شود که یک سامانه سیاسی صحیح و خوب به یک سامانه ناپسند تبدیل گردد. به اعتقاد وی در حکومت مشروطه، شرافت به قدری ارزشمند است که از هر پیشکشی ارزشمندتر است و نیازی به روی آوردن به فساد و جرائم مالی و اقتصادی نیست، اما در حکومت استبدادی که نه تقوا وجود دارد و نه شرافت، نمی توان به انجام کاری مگر به امید استفاده مفسدانه امید داشت. ابن خلدون یکی دیگر از دانشمندانی است که به بحث در خصوص فسادو جرائم مالی و اقتصادی پرداخته است و علت اصلی آن را تمایل شدید طبقات حاکم به زندگی تجملاتی عنوان می‌کند. به نظر وی، هزینه زیاد تجملات، طبقات حاکم را وادار می‌کند که به فساد اداری متوسل شوند. فساد نابسامانی های زیادی را برای جامعه بشری به دنبال داشته و جنگ های پی در پی، خشونت ها و قیام علیه تمدن های حاکم، از بین رفتن سازمان ها و در هم ریختن جوامع، همیشه ناشی از فساد و جرائم مالی و اقتصادی بوده است. در مجموع، فساد در کنار بقیه عوامل، از عوامل مهم فروپاشی تمدن ها بوده است (عباس زادگان، ۱۳۸۹، ص ۱۴).

 

در طی قرون و اعصار، همواره رابطه معکوسی بین استفاده درست و به جا از قدرت و قلمرو گسترش فساد و جرائم مالی و اقتصادی وجود داشته است و زمانی که از قدرت به طور مطلوب استفاده می شده، میزان فساد و جرائم مالی و اقتصادی کاهش می یافته است. حکومت ها و دولت ها از قرن ها پیش با مشکل سوء استفاده کارگزاران دولتی رو به رو بوده اند و در متون باستانی نیز اشارات متعددی ‌به این پدیده شده است که نشان می‌دهد که حکومت ها همیشه نگران سوء استفاده شخصی صاحب منصبان و کارگزاران دولتی از موقعیت و امتیاز شغلی خود بوده اند. جرایمی نظیر اختلاس، ارتشاء و جعل، جرایمی جدیدی نیستند و قدمتی به اندازه خود دولت دارند. فراهم شدن موقعیت، منجر به ارتکاب جرم می‌گردد و مسئولیت ها و اختیاراتی که طبق قانون به کارمندان دولت تفویض می شود، زمینه مساعدی را برای سوء استفاده فراهم می‌کند. هزینه های اضافی متعددی که این جرایم به جامعه و دولت تحمیل می‌کنند، باعث شده است کارشناسان علوم سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در دهه های اخیر به پدیده تخلفات اداری و ابداع روش های مؤثر و کم هزینه برای مقابله با آن توجه نشان دهند (عباس زادگان،۱۳۸۹، ص ۱۵).

 

• • 1. جرائم مالی و اقتصادی در ایران

جرائم مالی و اقتصادی در هر شکل آن، همواره وجود داشته و ویژه جو سیاسی، اقتصادی یا اجتماعی کشور خاصی نیست. در واقع وجود فساد گسترده در یک سیستم اداری، اقتصادی یا سیاسی حاکی از وجود جرائم مالی و اقتصادی گسترده تری در سطح جامعه است که از عوامل متعددی ناشی می شود. در ایران ناکارآمدی دستگاه های نظارتی، عدم ایفای نقش مناسب نهادهای مدنی در نظارت بر عملکرد نظام اداری، نبود نظام ارزیابی عملکرد، فقدان نظام کنترل مدیریت، نارسا بودن شیوه ها و روش های اداری و قدیمی بودن آن ها، مبهم بودن قوانین و مقررات، ناکارآمدی ساختارهای اداری، دخالت بیش از حد دولت در اداره امور اقتصادی و انحصارات دولتی همراه با سوء تدبیرها، زمینه گسترش جرائم مالی و اقتصادی را فراهم نمود، به گونه ای که افکار عمومی و شهروندان از این وضعیت ابراز نارضایتی و نگرانی کردند. در همین راستا در تاریخ۱۰/۰۲/۸۰ فرمان مهمی از سوی مقام معظم رهبری در جهت مبارزه با فساد در نظام اداری و اقتصادی کشور صادر گردید. در این فرمان تأکید شده است که « خشکانیدن ریشه فساد مالی و اقتصادی و عمل قاطع و گره گشا در این باره مستلزم اقدام همه جانبه به وسیله قوای سه گانه مخصوصاً دو قوه مجریه و قضائیه است»(عباس زادگان، ۱۳۸۹، ص ۱۳۵).

 

از این رو سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور طرح مطالعاتی تدوین برنامه مبارزه با جرائم مالی و اقتصادی، فساد و ارتقای سلامت در نظام اداری را در دستور کار خود قرار داد. سپس ادامه تدوین و اجرایی کردن آن به وزارت اقتصادی و دارایی سپرده شد.