ورزش به عنوان یک پدیده اجتماعی فراگیر، بهترین ساز و کار تامین سلامت جسمانی و بهداشت روانی محسوب می‌گردد. لذا سرمایه‌گذاری در آن موجب کاهش هزینه‌ها دربخش بهداشت و درمان و مراکز مبارزه با مفاسد اجتماعی و پایین آوردن سطح ناهنجاری‌های فردی و اجتماعی میشود. ایجاد ارتباط بین کشورها و افزایش تفاهم و همزیستی مسالمت آمیز بین ملت‌ها از دیگر دستاوردهای مهمی است که از طریق توجه به مقوله ورزش در عرصه‌های سیاسی و فرهنگی عاید دولت‌ها و جوامع میشود. ورزش در بهره‌وری ملی نیز نقش به سزایی داشته و متضمن تاثیرات بسیار بر تولید ناخالص ملی کشور میباشد [17] .
اجرای مطلوب برنامههای تربیت‌بدنی و ورزشی مستلزم فراهم آوردن مجموعهای از شرایط و امکانات است و از جمله مهمترین این شرایط استفاده از فضاها و تجهیزات و وسایل استانداردی است که بر اساس معیارهای بینالمللی و قوانین مصوب فدراسیونهای ورزشی در هر رشته طراحی شده است و به عبارتی ایجاد زمینه بهتر تحقیق اهداف تربیت‌بدنی ضرورت توجه به امکانات، فضاها و تاسیسات و آگاهی از دانش مدیریت تاسیسات ورزشی در جهت حفظ و نگهداری و استفاده بهینه از این امکانات بیش از پیش مطرح است و بر اهمیت موضوع می‌افزاید. در حقیقت میتوان گفت کلید توسعه تربیت‌بدنی و ورزش در اثربخشی فعالیتهای ورزشی است و به دنبال آن پویایی و رشد جامعه در گرو استفاده صحیح از امکانات موجود و توسعه سطح کیفی و کمی این امکانات با توجه به استانداردهای جهانی است [25] .
لذا در جهت افزایش سلامت جسمانی و از بین بردن مشکلات روانی و اجتماعی افراد جامعه و تحقق اهداف تربیت‌بدنی ، مدیران و مسئولان در سازمان‌های مختلف، از جمله، مدیران سازمان تربیت بدنی، آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها و نهادهای خصوصی، مسئولیت خطیری را در ایجاد فضاهای مناسب ورزشی برابر با استانداردهای کشوری و جهانی بر عهده دارند [23] .
یکی از فضاهای ورزشی مهم استخرها می‌باشند که با توجه به علاقه مردم در دهه اخیر به ورزش‌های آبی، روزانه تعداد زیادی از افراد جامعه و ورزشکاران به فعالیت، به خصوص ورزش شنا در این مکان ورزشی می‌پردازند، این تمایل و علاقمندی نیازهای جدیدی را برای مدیران و برنامه‌ریزان تاسیسات و اماکن ورزشی، تربیت‌بدنی و تفریحات اعلام کرده که توجه به آنها از اهم مسائل مدیریت ورزشی در این حوزه میباشد [37] .
استخرها به منظور جلوگیری از انتقال بیماری‌ها و بروز حوادث باید محلی باشد که از لحاظ بهداشت و ایمنی، مکانی امن و سالم باشد توجه به پیشگیری از بروز هرگونه حادثه احتمالی از وظایف مسئولین استخرها است که پیش‌بینی‌های لازم باید در این زمینه‌ها صورت بگیرد. بهداشت و ایمنی اماکن ورزشی در سطح بینالمللی و جهانی از توجه ویژه‌ای برخوردار است . دولت‌ها بخصوص در کشورهای پیشرفته قوانین خاص در مورد مکان‌های ورزشی به خصوص استخرهای شنای سرپوشیده که مکان حساس در ارتباط با مسائل ایمنی و بهداشتی
میباشد اعمال می‌کنند. در زمان ساخت و ساز این استخرها امروزه در کشورهای پیشرفته، شرایط کمی و کیفی استخرهای سرپوشیده طوری در نظر گرفته میشود که تحت آن شرایط نیازمندی‌های اساسی جسمی و روحی استفاده‌کنندگان تامین می‌گردد و از بروز حوادث و انتقال بیماری‌های واگیردار جلوگیری میشود [28] .
اماکن ورزشی بستر اجرای فعالیتهای ورزشی هستند و کیفیت آنها بر روی اجرای تمرینات و برگزاری مسابقات و رقابت‌های ورزشی تأثیر مستقیم دارد. ساخت اماکن ورزشی نیازمند دقت و درایت فراوان است، بهطوریکه اشتباه و غفلت در برنامهریزی، طراحی، ساخت و تجهیز تأسیسات باعث به هدر رفتن وقت، انرژی و بودجه میشود و این امر میتواند در برنامههای آیندهی یک کشور در زمینههای ورزش و تفریحات سالم، تأثیر نامطلوب بگذارد ]31 [.
اجرای مطلوب برنامههای تربیت بدنی و ورزش مستلزم فراهم آوردن مجموعهای از شرایط و امکانات است و از جمله مهمترین این شرایط استفاده از فضاها و تجهیزات و وسایل استانداردی است که بر اساس معیارهای بینالمللی و قوانین مصوب فدراسیونهای ورزشی در هر رشته طراحی شده است و به عبارت دیگر، برای ایجاد زمینه بهتر تحقق اهداف تربیت‌بدنی ضرورت توجه به امکانات، فضاها ، تأسیسات و آگاهی از دانش مدیریت تأسیسات ورزشی در جهت حفظ و نگهداری و استفاده بهینه از این امکانات بیش از پیش مطرح است و بر اهمیت موضوع می‌افزاید ]23[.
بحث ایمنی اماکن ورزشی در رابطه با این موضوع است که چگونه میتوان از اماکن و تأسیسات ورزشی در جهت رشد و توسعه تمام جوانب ورزش استفاده نمود تا مطابق استانداردهای جهانی باشد . با توجه به گرایش اقشار مختلف جامعه به ورزش، در نظر گرفتن راهکارهای مدیریتی مناسب برای ایجاد فضای ورزشی مناسب هم از نظر علمی و هم از نظر عملی در سراسر کشور ضروری به نظر میرسد . پایین بودن سرانه ورزشی کشور و عدم وجود ایمنی در اماکن ورزشی میتواند به عنوان عواملی بازدارنده در مشارکت افراد جامعه تلقی گردند. بهطور قطع، عدم توجه به وضعیت ایمنی اماکن ورزشی موجب بروز حوادثی برای کاربران این اماکن خواهد شد.
در اکثر کشورهای پیشرفته در مورد رعایت استانداردهای ایمنی و بهداشتی کار شده است و مراجعه به سایتهای اینترنتی در این زمینه، چاپ کتاب‌ها و فیلم‌های مسابقات شنا، گواه این مقوله است. متاسفانه در ایران این مسئله جدی گرفته نشده است. این پژوهش در نظر دارد وضعیت بهداشتی، ایمنی و نیروی انسانی استخرهای سرپوشیده استان گیلان را توصیف و آن را با استانداردهای جهانی مقایسه نماید.
2-1- بیان مسئله
ورزش و فعالیت بدنی به عنوان نمودی اجتماعی باید همگام با تغییرات و تحولات تدریجی توسعه یابد. یک جنبه مهم در ارتقا سطح کمی و کیفی عملکردهای ورزشی، وجود امکانات و زیرساخت‌های ورزشی مناسب و توسعه یافته است. در کشور ما به موازات افزایش علاقه عموم به ویژه نوجوانان و جوانان به ورزش و تربیت بدنی در سالهای اخیر، تمایل و رغبت سرمایه گذاران اعم از بخش خصوصی و دولتی نیز در بخشهای مختلف ورزش افزایش یافته است[16]. اماکن و فضاهای ورزشی نیز از این مقوله جدا نبوده و سالانه میلیاردها ریال صرف ساخت اماکن ورزشی جدید یا تجهیز اماکن ورزشی قدیمی میشود [10] . اما به نظر میرسد مسئله‌ای که کمتر مورد توجه قرار گرفته، وجود فرایند کنترل و متعاقب آن رعایت استانداردهای معین در مورد اماکن و فضاهای ورزشی است[5]. به طور عام پس از هرگونه سرمایه گذاری، وجود فرایند کنترل لازم و ضروری است. تعیین استانداردها یا الگوهای مطلوب، یکی از مهمترین مراحل فرایند کنترل به شمار می‌رود، چراکه مبنای مقایسه بین آنچه هست با آنچه باید باشد، همین استانداردها هستند[4].
ورزش و تربیت بدنی در کشور ایران رشته نوپایی است که هنوز هم بیشتر به شکل سنتی اداره میشود. اگرچه تا کنون تغییر و تحولاتی در این زمینه ایجاد شده است، لیکن تا رسیدن به معیارها و استانداردهای جهانی فاصلهای بسیار وجود دارد. تأسیسات و اماکن ورزشی نیز از این قاعده مستثنی نیست و از نظر کمی و کیفی برای دستیابی به استانداردهای رایج و مرسوم بینالمللی، راه درازی در پیش دارد]48[.
تربیت‌بدنی و ورزش برای اینکه بتواند وظایف خود را به نحو احسن انجام دهد به عواملی همچون مدیران و افراد متخصص در زمینه ورزش، مربیان کارآمد، اماکن ورزشی مناسب و ایمن و تجهیزات ورزشی مناسب نیازمند است. در این میان ایمنی اماکن و تأسیسات ورزشی بسیار حائز اهمیت میباشد. وضعیت ایمنی اماکن ورزشی از جمله موضوعهای مهم و مورد توجه متخصصین علوم ورزشی، طب ورزش و مسئولین سلامت جامعه است. اصطلاح “ ایمنی مقدم بر کار ” در اماکن ورزشی نیز باید در دستور کار معلمین و مربیان و مسئولین برنامهریزی فعالیتهای ورزشی قرار گیرد] 58[.
بدون تردید وجود وسایل غیراستاندارد و خطرناک و نیز استفاده از وسایل مستهلک و فرسوده، موجب صدمات بدنی و حتی در مواردی سبب مرگ ومیر کاربران اماکن و تجهیزات ورزشی خواهد گردید. در حالیکه وجود بعضی از این عوامل خطرزا میتواند به مرور موجب بروز صدمات شود، بعضی دیگر از آنها ممکن است در لحظات خاص سبب خسارت شدید و در بعضی مواقع خسارات جانی و مالی جبران ناپذیر شود که منجر به دعاوی حقوقی خواهد شد]46[ .
شنا اثرات بسیار سازنده در تامین سلامت جسمی و روانی انسان دارد[39]. استخرهای شنا زیرساخت اصلی این رشته ورزشی پرطرفدار در جامعه به شمار می‌رود و در تمام فصول سال مشتاقان و علاقمندان فراوان دارد و یکی از پرطرفدارترین و جذابترین مراکز ورزشی محسوب میشود و به عنوان یک مرکز ورزشی– تفریحی، به لحاظ ارتباط مستقیم گروه‌های مختلف انسانی، به عنوان یک منبع بالقوه‌ی انتشار آلودگی‌ها و بروز حوادث است[44] .
رعایت استانداردها در استخرها از جنبه‌های ایمنی و بهداشتی، بسیار مهم است، بهداشت استخرها جهت حفظ سلامتی شناگران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که بر طبق تحقیقات جابری(1382)، مهدی نژاد (1382)، دیندارلو (1384)، باریک بین و همکاران (1384)، نمری[1] و همکاران (2002)، رابی[2] وهمکاران (2007)، کایدوس[3] و همکاران (2008)، عدم رعایت استانداردهای بهداشتی در استخرهای شنا باعث بوجود آمدن بیماری‌ها و ناراحتی‌های مختلف از جمله: بیماری‌های قارچی، انگلی، پوستی و تنفسی، ناراحتی‌های چشم و گوش و اختلالات معده‌ای و روده‌ای میشود.
بر طبق تحقیقات پرن[4]و همکاران (1977)، فرگوسن[5] و همکاران (1983)، نیلسون و فروند[6] (2003)، عدم رعایت استانداردهای ایمنی استخرها باعث بوجود آمدن آسیب‌ها و حوادث ناگوار از جمله آسیب‌های نخاعی و غرق شدن افراد میشود. هاروار [7]و همکاران (2003) بیان می‌دارند که سالانه در آمریکا 4800 نفر شناگر جان خود را بخاطر حوادث در کنار استخرها از دست می‌دهند و تعداد زیادی هم دچار صدمات مغزی می‌شوند که علت اصلی آن کاهش ایمنی استخرهاست.
شنا با تمام منافع و محاسنی که در رابطه با سلامتی افراد دارد مسایل و مشکلات خاص خود را دارد، از جنبه‌های مختلف از جمله محیط شنا، آبی که شنا در آن انجام میشود، رعایت موارد ایمنی فردی و گروهی، عادات و شیوه‌های مختلف مورد استفاده شناگران و مربیان، بیماری‌ها و عوارضی که ممکن است سلامت انسان را در استخرهای شنا تهدید نماید قابل بررسی است. هر ساله تعدادی افراد که عمدتا از گروه سنی نوجوان و جوانان نیز می‌باشند قربانی این مسایل و مشکلات شده یا عوارض آن گریبان گیرشان میشود. درحالیکه قسمت اعظم این مسایل قابل پیشگیری و کنترل هستند، عدم اطمینان از بهداشت و ایمنی استخرها، بسیاری از علاقمندان به ورزش شنا را از مراجعه به این اماکن منصرف می‌کند، ورزشی که با اندکی توجه به شرایط بهداشتی و ایمنی آن میتواند به بهترین سرگرمی برای پرکردن اوقات فراغت بسیاری از مردم تبدیل شود[24] .
به موازات افزایش علاقه عموم به ویژه نوجوانان به شرکت در برنامههای ورزشی و استفاده از اماکن و تجهیزات ورزشی، مشکلات مربوط به ایمنی و بهداشت اماکن افزایش یافته است و پژوهشگران باید در این زمینه مطالعات بیشتری انجام دهند. هدف از انجام این تحقیق اهمیت بررسی وضعیت بهداشت، ایمنی و نیروی انسانی استخرها را مورد تاکید قرار می‌دهد عبارتند از: آیا استخرها در مقایسه با استانداردها از وضعیت بهداشتی و ایمنی مناسبی برخوردار هستند؟ به گونه‌ای که کلیه افراد بدون دغدغه‌ی خاطر از بروز بیماری و حوادث ناگوار بتوانند در استخرها با پرداختن به فعالیت ورزشی به تقویت قوای جسمانی بپردازند؟ آیا شناگران هنگام حضور در استخرها از امنیت کافی برخوردارند؟ آیا نیروی انسانی متخصص برای فراهم کردن محیطی امن و سالم در استخرها وجود دارد؟ لذا محقق در نظر دارد، استخرهای سرپوشیده استان گیلان را از لحاظ بهداشتی، ایمنی و نیروی انسانی بررسی نماید و با استانداردهای جهانی مقایسه کند. بنابراین سوال اصلی این پژوهش این است که تا چه حد استانداردهای بین المللی در استخرهای سرپوشیده استان گیلان رعایت میشود و وضعیت استخرها در مقایسه با آن استانداردها چگونه است.
[1] – B.Nemery
[2] – Rabi A
[3] – Kaydos-daniels
[4] – Pearn Jn.Nikon J
[5] – Fergusson DM
[6] – Nielsen LP،frcund KG
[7] – Hoover
