دردیدگاه­های سنتی مدیریت، سرمایه های اقتصادی، فیزیكی، و نیروی انسانی مهمترین نقش را در توسعه ایفا می­كردند؛  برای  توسعه در عصر حاضر به سرمایه اجتماعی بیشتر از سرمایه اقتصادی ، فیزیکی و انسانی نیازمندیم. زیرا بدون این سرمایه استفاده بهینه از دیگر سرمایه­ها امکان­پذیر نیست. در جامعه­ای که فاقد سرمایه اجتماعی کافی است به احتمال زیاد سایر سرمایه­ها تلف می­شوند. از این رو است که موضوع سرمایه اجتماعی محور اصلی مدیریت در سازمان­ها محسوب شده و مدیرانی موفق قلمداد می­شوند که بتوانند در ارتباط با جامعه به تولید و توسعه سرمایه اجتماعی بیشتری نائل شوند.

در گذشته سرمایه اجتماعی  به­صراحت مورد توجه قرار نمی گرفت ، اما در حال حاضر، تغییرات پر شتاب محیطی، فناوری اطلاعات، نیازهای رو به رشد به اطلاعات و آموزش، نیازهای فزاینده به  نو آوری و خلاقیت، و ضرورت پیشرفت مداوم سازمان، ایجاب می كند كه رهبران سازمان­ها، سرمایه اجتماعی را به منزله یك منبع ارزشمند سازمانی مورد توجه قرار  دهند ( رحمانپور،1382، 80 ). در این فصل کلیات تحقیق شامل بیان مسئله، ضرورت و اهمیت تحقیق، گزاره های تحقیق، مدل مفهومی تحقیق و جامعه و نمونه آماری، روش تحقیق و مواردی از این قبیل آورده شده است.

1-2-       بیان مسئله پژوهش

مساله عصر ما فقط این نیست كه چگونه بهره وری افزایش یابد و سازمان ها كارآتر شوند؛ بلكه باید در برابر افزایش و اهمیت روزافزون تعقل ابزاری وتوجه روزافزون به بازدهی مادی ، تعقل جوهری هم مد نظر قرار گیرد؛ به گونه ای که حقانیت و آزادی و كرامت انسانی از گزند و تهدید سازمان های كارا در امان بمانند؛ انسانها و روابط آنها در سازمان ها مد نظر قرار گیرند و سیستم های اجتماعی  به گونه ای سازماندهی شوند كه روح اعتماد و اطمینان در ساختار آنها رسوخ نماید و موجد منابع ارزشمندی برای توسعه سرمایه اجتماعی آنها گردد؛ ضمن اینکه پایبندی مدیران بخش عمومی به اخلاقیات و تبلور این تعهد در رفتارهای آنها، موجب توسعه سرمایه اجتماعی می شود؛ یعنی مدیرانی كه اصول اخلاقی را در عملكردها وتصمیم های سازمانی به كار می گیرند، با توسعه روابط مبتنی بر اخلاقیات، سرمایه اجتماعی ایجاد می كنند.

سرمایه اجتماعی معمولاٌ توسط یک فرد در طول سال های زیادی کسب می شود و به صورت لحظه ای نمی تواند ایجاد شود. مدیران ارشد افراد کمی را پیدا خواهند نمود که دارای درجات بالایی از سرمایه اجتماعی باشند. از این رو افراد برخوردار از سرمایه اجتماعی بالا منابع کمیاب تلقی می شوند، چون افراد دارای سرمایه اجتماعی بالاتر توانایی حل مشکل بیشتری نیز دارند.  بنابراین با توجه به مباحث مطرح شده اهمیت کارکنانی با سرمایه اجتماعی بالا برای سازمان ها بسیار است؛ بدین جهت باید عواملی را که می تواند با بالا رفتن میزان سرمایه اجتماعی کارکنان رابطه داشته باشد مشخص نمود.

یكی از روندهای مهم كسب وكار و مدیریت در قرن 21 كه از اواسط دهه 90 به طور جدی مطرح شده است، تمركز بر معنویت كاركنان در سازمان ها می باشد. (Shellenbarger, 2000)

اهمیت و تعداد تحقیقات در این زمینه در حال افزایش است. معنویت محیط كاری موضوع بسیاری از مجلات مدیریتی بوده است و حتی به روی جلد مجلاتی از قبیل بیزینس ویک[1] (Conlin, 1999) و فورچون[2] (Gunther, 2001) راه یافته است. همچنین كتاب های زیادی نیز در این زمینه به نگارش درآمده اند.

به علاوه در سال 1999 ، آكادمی مدیریت[3] آخرین گروه تخصصی خود را تحت عنوان ” معنویت، دین و كار”[4] ، تشكیل داده است.

دلیل علاقه مندی سازمان ها به معنویت محیط كاری، افزایش اثر بخشی سازمانی است. شواهد تجربی رابطه مثبتی را بین معنویت محیط كاری با خلاقیت (Freshman, 1999)، صداقت واعتماد درون سازمان(Wanger-Marsh and Conely, 1999) ، افزایش حس كامیابی شخصی(Burack, 1999) ، تعهد سازمانی(Dellbecq, 1999) ، نگرش های شغلی از قبیل رضایت شغلی، مشاركت شغلی، كاهش میل به خروج و احترام به خود مبتنی بر سازمان (Milliman et al., 2003) و … نشان می دهند.

بنابراین در پژوهش حاضر محقق سعی دارد تا رابطه میان معنویت در محیط کار و سرمایه اجتماعی و ابعاد آن را مورد آزمون قرار دهد. در این رابطه سوال اصلی تحقیق عبارت است از این که آیا بین معنویت در محیط کار و سرمایه اجتماعی رابطه معنا داری وجود دارد یا خیر؟

1-3-       اهداف تحقیق

1. بررسی رابطه میان معنویت در محیط کار و سرمایه اجتماعی
2. پیمایش وضعیت سرمایه اجتماعی ادارات دولتی شهرستان نطنز
3. پیمایش وضعیت معنویت در محیط کار ادارات دولتی شهرستان نطنز
4. بررسی ارتباط میان معنویت در محیط کار و ابعاد سه گانه سرمایه اجتماعی(ساختاری، رابطه ای و شناختی)

1-4-        اهمیت موضوع پژوهش و انگیزه انتخاب آن

در عصر حاضر برای توسعه، مدیران بیش­تر از آن­که به سرمایه فیزیکی و انسانی نیازمند باشند به سرمایه اجتماعی نیاز دارند.مدیران و کسانی که بتوانند سرمایه اجتماعی سازمان را توسعه دهند راه کامیابی شغلی وسازمانی را هموار می سازند. امروزه سازمانها اغلب رهبرانی را استخدام می کنند که به سرمایه اجتماعی اعتقادداشته و خود نیز دارای این سرمایه باشند. تعداد کارکنان موجود در سازمان ها که دارای سرمایه اجتماعی باشند کم و تقاضای سازمان برای به خدمت گرفتن آنان زیاد است. ارزش زیاد آن ها سازمان ها را متوجه شکار مغزها نموده و بر این اساس مدیرانی که خواهان رشد و بقای شرکت ها هستند سعی دارند با جذب کارکنان برخوردار از سرمایه اجتماعی بالا، ثروت نامرئی سازمان خود را افزایش دهند(Tymon & Stumpf, 2003). همچنین حیات و قوام هر سیستم اجتماعی منوط به وجود پیوندی مستحکم میان عناصر شکل دهنده آن است. این پیوند تحت تاثیر میزان رعایت عدالت قرار دارد. از این رو عدالت به مثابه عامل حیات و بقای سیستم های اجتماعی محسوب می شود. زیرا عدالت عناصر اجتماعی را در کنار یکدیگر منسجم می سازد، در حالی که بی عدالتی موجبات جدایی عناصر شکل دهنده را فراهم می آورد (پور عزت، 82 ). با توجه به اهمیت وجود سرمایه اجتماعی در یک سازمان و در نظر گرفتن این امر که مدیران سازمان افراد کمی را پیدا خواهند نمود که دارای درجات بالایی از سرمایه اجتماعی باشند، لذا عواملی که بتواند با بالا رفتن سرمایه اجتماعی فرد در سازمان دارای رابطه مثبت و معنی دار باشند، از اهمیت زیادی برخوردار هستند.

ویلانووا و جوسا[5] (2003) سرمایه اجتماعی را به منزله پدیده‌ای مدیریتی تلقی نموده و برای آن ویژگی‌های گوناگونی تعیین كرده‌اند كه شامل اعتماد (هنجارها)، ارزشها و رفتارهای مشترك، ارتباطات، همكاری، تعهد متقابل، شناخت متقابل و شبكه‌ها می‌باشد. این دو محقق معتقدند كه سرمایه اجتماعی به منزله پدیده‌ای مدیریتی و با ویژگی‌های مذكور، موجب دستیابی به منافع متقابلی می‌شود كه ارزش دارایی‌های نامحسوس (سرمایه مفهومی) را افزایش می‌دهد (Vilanova & Josa, 2003) .

نقش سرمایه اجتماعی، به منزله یك فاكتور قدرتمند، برای تشریح موفقیت نسبی عاملان، در محدوده‌های زیر به اثبات رسیده است:

• سرمایه اجتماعی به كاركنان كمك می‌كند تا شغل‌هایی را یافته، و یك منبع غنی از نیروهای تازه برای سازمان ایجاد می کند.
• سرمایه اجتماعی، مبادله منابع در میان واحدها را تسهیل نموده و باعث ایجاد نوآوری می شود.

همچنین ناهاپیت و قوشال[6] معتقدند كه سرمایه اجتماعی به ایجاد سرمایه مفهومی كمك كرده، و روزندال[7]، اعتقاد دارد كه برای اثر بخشی تیم‌های میان وظیفه‌ای، مؤثر و مفید است.

• سرمایه اجتماعی میزان ترك خدمت و میزان تجزیه و از هم پاشیدگی سازمانی را كاهش داده؛ كارآفرینی را تسهیل نموده و به تشكیل شركت‌های جدید كمك می‌كند.
• سرمایه اجتماعی، روابط با عرضه­كنندگان و شبكه‌های تولید منطقه­ای را تقویت نموده و یك عامل مؤثر در تسهیل یادگیری سازمانی به­شمار می‌آید (Adler & Kwon, 2002).

علاوه بر مواردی كه در فوق بیان گشت محققانی از قبیل لازگا و پاتیسون[8]  و لین[9] معتقدند كه سرمایه اجتماعی، مشكلات هماهنگی را حل نموده، هزینه‌های انتقال را كاهش داده و جریان اطلاعات بین افراد را تسهیل می‌کند؛ به­همین دلیل سرمایه اجتماعی برای سازمان و اجتماع بسیار ارزشمند است. هم چنین با توجه به این­که تاکنون رابطه بین معنویت در محیط کار و سرمایه اجتماعی در ادارات دولتی شهرستان نطنز مورد بررسی قرار نگرفته است، لذا انجام این پژوهش ضروری به نظر می رسد.

1-5-        سوال­ها و فرضیه­های پژوهش

1-5-1-   سوال اصلی

• آیا بین معنویت در محیط کار و سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد؟

1-5-2-   سوال های فرعی

1. آیا بین معنویت در محیط کار و بعد ساختاری سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد؟
2. آیا بین معنویت در محیط کار و بعد رابطه ای سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد؟
3. آیا بین معنویت در محیط کار و بعد شناختی سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد؟

1-5-3-   فرضیه اهم

• بین معنویت در محیط کار و سرمایه اجتماعی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.

1-5-4-   فرضیه­های اخص

1. بین معنویت در محیط کار و بعد ساختاری سرمایه اجتماعی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
2. بین معنویت در محیط کار و بعد رابطه ای سرمایه اجتماعی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
3. بین معنویت در محیط کار و بعد شناختی سرمایه اجتماعی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.

1-6-          مدل مفهومی تحقیق

در تحقیق حاضر متغیر معنویت در محیط کار به عنوان متغیر مستقل و سرمایه اجتماعی و ابعاد سه گانه به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است. برای سنجش معنویت در محیط کار از مدل اشمس و دوچن[10](2000) و برای سرمایه اجتماعی از مدل ناهاپیت و قوشال[11] (1998) استفاده شده است بنابراین مدل مفهومی تحقیق به شرح ذیل می باشد:

نمودار 1-1: مدل مفهومی تحقیق

1-7-          تعریف­های عملیاتی متغیرها و  واژه­های کلیدی

سرمایه اجتماعی:

ارزش آن جنبه از ساختار اجتماعی است که به عنوان منابعی در اختیار اعضا قرار می گیرد تا بتوانند به اهداف و منافع خود دست یابند (Coleman, 1990). ‍‍‍‍‍‍

بعد ساختاری:شامل پیوندهای موجود در شبكه، شكل و تركیب شبكه و تناسب سازمانی می‌شود

بعد ارتباطی: این بعد شامل اعتماد، هنجارها، تعهدات وهویت می‌شود.                                

بعد شناختی: زبان و كدهای مشترك و روایت‌های مشترك این بعد در رابطه با پدیده هایی نظیر ارزشها، نگرشها، تعهدات، مشاركت و اعتماد موجود در سیستم می باشد (Nahapiet & Ghoshal,1998:251)

معنویت در محیط کار:

درك و شناسایی اینكه بعدی از زندگی كاركنان درونی و باطنی است كه این بعد قابل پرورش است و به واسطه انجام كارهای با معنا در زندگی افزایش می یابد. (Ashmos and Duchon, 2000)

1-8-          روش تحقیق

          پژوهش کاربردی، پژوهشی است که نتیجه های حاصل از آن در رفع نیازها و حل مشکلات یک سازمان به کار آید. بنابراین هدف از این نوع تحقیقات ، به کارگیری نتیجه ها در حل مسائل و مشکلات خاص در جامعه می باشد. در واقع پژوهش های کابردی، پژوهش هایی هستند که در آنها نظریه پردازی وجود ندارد، اما نظریه های حاصل از پژوهش های بنیادی را برای حل مسائل به کار می گیرند. از این رو با توجه به اینکه تحقیق حاضردر داخل یک سازمان صورت پذیرفته لذا از نظر هدف،  کاربردی است.