متوسط بارندگی سالانه ایران250 میلیمتر محاسبه شده است که کمتـر از یـک سـوم متوسط بارش جهانی است. بر اساس نتایج بسیاری از طبقه بندی هـای آب و هـوایی، ایـن سرزمین دارای آب وهوای خشک و نیمه خشک است.پایین بودن میـزان ریـزش هـای جوی، تغییر پذیری بالا، نوسانات شدید بارندگی ازسالی به سال دیگر، از ویژگی های بارز آب وهوایی ایران به شمار می رود. علاوه بر ویژگی های فوق، توزیع فضایی بارش در این سرزمین نیز همگون نبوده و از غرب به شرق و از شمال به جنـوب از میـزان آن کاسـته میشود.(ذوالفقاری،1379: 23).
ویژگی عمده بارندگی در ایران، آن است که بارش سـالیانه در سطح کشور هم از نظر مکانی و هم از نظر زمانی اختلاف فاحشی را نشان می دهـد.در حالی که میزان بارش در سواحل خزر،زاگرس و البرز به ترتیب حدود 1560میلی متـر،930میلی متر،530 میلی متر است، در مناطق مرکزی به 62 میلی متر می رسد کـه عـلاوه بر توزیع ناهمگن مکانی، نوسانات شدید زمانی نیز درآن به چشم می خورد؛ به گونه ای که ضریب تغییرات بارندگی درتعداد زیادی از ایستگاه ها به بیش از40 درصد می رسـد. بررسی نسبت حداکثر بارش های روزانه به بارشهای سالانه درایران 169 توزیع زمانی و مکانی بارش در ایران متأثر از توزیع سیستم های گردش جهانی است کـه کمترین تغییر در الگوی آن، ناهنجاری های شدید آب و هـوایی را بـه دنبـال مـی آورد .بنابراین، ناهنجاریهای مکانی و زمانی بارش و تغییرات شدید در شدت بـارش و تفـاوت در نوع بارش، از عمده ترین ویژگیهای بـارشهـای ایـران مـی باشـد ( بابـایی و فـرج زاده،1380: 14)
ایران کشوری وسیع و پهناور با تنوع اقلیمی زیاد است و بـه علـت اخـتلاف عـرض جغرافیایی نسبتاً زیاد بین شمال تا جنـوب کشـور، توپـوگرافی متعـارض و نـاهمگون و همچنین سیستم های جوی متعددی که بر آب و هوای ایـران تـأثیر مـی گذارنـد، نسـبت حداکثر بارش های روزانه به بارش سالانه در گسترة ایران متفاوت است .با مقایسـه ایـن نسبت می توان توزیع زمانی و مکانی بارندگی را در منـاطق مختلـف کشـور مشـخص و رژیم های حاکم بر نواحی مختلف را تعیین نمود.با توجه به نتـایج کـاربردی اسـتفاده از دادههای بارش روزانه در زمینه های مختلف، در این مطالعه سعی بر آن است که ابتـدا بـا استفاده از آمارهای باران سنجی بیشترین بارشهای روزانه محاسبه شده و با توجه به آن توسط نرم افزار GIS بارشها را پهنه بندی کرده.
1-1: بیان مسئله
اقلیم شناسان اعتقاد دارند که با افزایش دمای کره زمین بارش هم تغییر پیدا می کند و اثرات نامطلوبی همچون کاهش منابع، افزایش سطح دریا، تناوب و تشدید خشکسالی، تخریب جنگل ها و تهدید سلامت انسانها را به دنبال خواهد داشت. همچنین افزایش شدت بارش ها باعث افزایش خطر سیل ناشی از ذوب برف ها همراه است که نتایج ناگواری به همراه دارد نوسانات بارش از مهمترین مسائل اقلیمی ایران است که آثار زیان بار آن در تمام عرصه های اقتصادی و اجتماعی است. بررسی نسبت حداکثر بارش های روزانه به بارشهای سالانه درایران

 169 توزیع زمانی و مکانی بارش در ایران متأثر از توزیع سیستم های گردش جهانی است کـه کمترین تغییر در الگوی آن، ناهنجاری های شدید آب و هـوایی را بـه دنبـال مـی آورد .بنابراین، ناهنجاریهای مکانی و زمانی بارش و تغییرات شدید در شدت بـارش و تفـاوت در نوع بارش، از عمده ترین ویژگیهای بـارشهـای ایـران مـی باشـد (بابـایی و فـرج زاده،1380: 40).

نسبت بارش یک روزه به بارش سالانه، معیاری برای شناسایی شدت بارش های روزانه است. بالا بودن این نسبت بیانگر آن است که احتمال دارد تمام و یا بیشتر بارش سـالانه در مدت فقط چند روز اتفاق افتد؛ به عبارت دیگر، بالا بودن این نسبت، نشان می دهد که بیشتر بارندگی ها اکثراً شدید و رگباری هستند و بر عکس پایین بودن این نسبت حـاکی از وقوع بارندگی های ملایم و فراوانی بیشتر روزهای بارانی است.در برنامه ریزی های منابع آب طول دوره برگشت برای رخداد یک حداکثر بارش محتمل حایز اهمیت است. زیرا که وقوع سیلاب ها و شرایط حاد هیدرو لوژیکی در اثر بارش های حداکثر متناسب با دوره برگشت متفاوت بوده و این سیلاب ها در بیشتر مواقع ناشی از ریزش بارش های حداکثر جوی می باشد.(خوشحال و همکاران،1384: 78)
مقدار توزیع زمانی – مکانی بارش عوامل اساسی برای تصمیم گیری، طراحی و ارزیابی مدل های هیدرولوژیکی و نیز مدیریت و برنامه ریزی مبتنی بر آب است. تغییرات زمانی – مکانی بارش اثرات متنوع و مختلفی بر مدیریت و برنامه ریزی منابع آب در امتداد یک حوضه آبی در سطح ملی به جا می نهد. تغییرات عناصر اقلیمی از عوامل موثر بر تغییر منابع آب است. بارش به عنوان عنصر بسیار تغییر پذیر و به عنوان عامل اساسی در موازنه آبی همیشه مورد توجه اقلیم شناسان و آب شناسان بوده است(عساکره،1386 : 164).

1-2: پرسش اصلی تحقیق
آیا بارش 24 ساعته حوضه تالاب انزلی دارای روند صعودی است؟
1-3: اهداف تحقیق
1) بررسی روند نوسانات بارش 24 ساعته حوضه تالاب انزلی.
2) کمک به برنامه ریزی اجرایی جهت مقابله با بارش سنگین.
1-4: فرضیه
1) بارش 24 ساعته حوضه تالاب انزلی دارای روند صعودی است.
2) به نظر می رسد بارش 24 ساعته تالاب انزلی در دهه اخیر بیشتر شده است.
1-5: سوابق تحقیق
1-5-1: پیشینه مطالعات در جهان
– هوو همکارانش (1966)، با مطالعه روی بارندگی های بالای 5/63 میلی متر در روز به نتیجه رسیده اند که تعداد تکرار این گونه بارندگی ها در ددوره 29 ساله بین سال های 1911 تا 1940، از تعداد تکرار آنها در دوره 25 ساله بین سال های 1940 تا 1964 کمتر است.
– دروسدوسکی (1993)، در مقاله ای تحقیقی با عنوان آنومالیهای بارش فصلی استرالیا با استفاده از مقیاس زمانی فصلی در طی دوره 1987-1950 به شرح الگوهای تغییر پذیری بارش های استرالیا می پردازد.رجن مورتل (1995)، بارش های روزانه بوتسوانا را در طی یک دوره آماری 9 ساله از سال 1980 تا 1988 با استفاده از روش تجزیه به مولفه های اصلی بررسی نموده و تغییرات زمانی و مکانی سیستم های جوی متاثر کننده منطقه را مورد بحث قرار می دهد.
-گریگوری (1956)، طی تحقیقاتی که روی بارش انگلستان به عمل آورده است با تقسیم انگلستان به 4 ناحیه معتقد است که اگر چه بارش سالانه دستخوش تغییراتی است ولی این تغییرات همه جا یکسان نیست و همزمان با کاهش بارش در یک مکان افزایش بارندگی در مکان دیگر مشهود است.
– علاوه بر روش تجزیه به مولفه های اصلی، روش تحلیل خوشه ای نیز از جمله روش های آماری پیشرفته است که برای ناحیه بندی و تحلیل الگوهای مکانی بارش ها مورد استفاده قرار گرفته است. گونگ و ریچمن (1995)، در مطالعه ای تحت عنوان: کاربد تحلیل خوشه ای برای داده های بارندگی فصل رشد در شرق کوههای راکی در شمال آمریکا، نشان دادند که روش های مختلف تحلیل خوشه ای کارایی قابل ملاحظه ای در ناحیه بندی بارش های منطقه دارد.
1-5-2: پیشینه مطالعات در ایران
– رمضانی (1383)، در مقاله ای تحت عنوان: بررسی روند تغییرات دما-بارش در غرب گیلان با تکیه بر خشکسالی، آمار 9 ایستگاه هواشناسی را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و نتیجه می گیرد بارش منطقه از شمال به جنوب روند کاهشی دارد و همچنین کاهش طول مدت گیاهان زراعی را در شش ماهه اول سال ناشی از روند کاهش دما می داند و معتقد است منطقه شاهد تغییر ملایمی در اقلیم می باشد.
– ذولفقاری (1377)، در مقاله ای تحت عنوان: تحلیلی بر بارش های بهاری غرب ایران طی یک دوره اماری 30 ساله (1996-1967) با تقسیم بندی بارندگی های ماهانه فصل بهار به 3 دوره مستقل 10 ساله اشاره می کند که بیشتر بارش های غرب ایران و نیز ایستگاه اردبیل در فصل بهار بوده و علت آن را نیز خروج دیرتر جریان های باران آور غربی از منطقه می داند.
– سامانی (1382)، در مقاله ای دیگر تحت عناوین: آشکار سازی تغییرات دما و بارش نسبت به میانگین در استان چهار محال و بختیاری نتیجه میگیرد، حداکثر های دما در حال کاهش و حداقل ها در حال افزایش بوده و همین مسئله عدم تغییر را در میانگین نشان می دهد که خود باعث اعتدال هوای منطقه شده است. از طرفی مقادیر بارش روند کاهشی داشته با توجه به افزایش دما اثرات زیست محیطی از جمله در بخش کشاورزی را بدنبال خواهد داشت.
-کتیرایی بروجردی و همکاران (1370)، در مقاله خود تحت عنوان بررسی تغییرات بلند مدت بارش کل و روزهای بارانی در غرب و شمال غرب ایران می فرماید روند بارش کل سالانه در 4 ایستگاهو تعداد روزهای بارانی نیز در 4 ایستگاه معنی دار (90%) است روند بارش کل سالانه در 9 ایستگاه و تعداد کاهش دو ایستگاه صفر و یک ایستگاه مثبت است. تنها ایستگاه مشیران است که در آن بارش کل و تعداد روزهای بارانی تمام فصل ها و روند مثبت دارند. روند فصل زمستان شبیه به روند سالانه است. و بارش فصل بهار در همه ایستگاه ها غیر از مشیران کاهش یافته ولی بارش فصل پاییز تنها در 4 ایستگاه کاهش یافته است.
– صادقی حسینی و ازروجی (1387)، در مقاله خود تحت عنوان بررسی موردی بارش منطقه تهران متاثر از آلودگی ذره ای می فرماید بررسی نقشه های همبارن- هم آلاینده برای هر رویداد بارش در شرایط نا مطلوب در فصل گرم و سرد روشنی می سازد که با پخش آلودگی از مرکز شهر به سمت شمال شهر و در نتیجه کاهش غلظت آلاینده های ذره ای، بارش از مرکز شهر به سمت شمال شهر طی روز افزایش می یابد میانگین کل بارش در ایستگاه های شمال شهر به دلیل ارتفاع بیشتر، نسبت به مناطق مرکزی و غربی و شرقی بیشتر است. این میانگین ها در روزهای نامطلوب، از غرب به شرق کاهش و در روزهای مطلوب افزایش می یابد.
– نجفی (1383)، در مقاله خود تحت عنوان محاسبه آماری حداکثر بارش محتمل 24 ساعته و حداکثر آب قابل بارش ایستگاه اصفهان می فرماید در طراحی سازه های آبی نظیر سدهای مخزنی و نیز شبکه های گسترده آبیاری و زهکشی نیاز به دستیابی به معیاری علمی برای طراحی به منظور گریز از حداکثرسازی غیرمنطقی ابعاد سازه از یک طرف و نزدیکی به توجیه اقتصادی طرح از طرف دیگر، همواره مورد نظر متخصصلن و دست اندر کاران بخش آب بوده است. مدنظر قرار دادن حداکثر سیل محتمل می تواند به عنوان پارامتر اطمینان بخش در این زمینه منظور گردد چنین سیلی می تواند منتج از یک بارش حداکثر محتمل به عنوان ورودی به سیستم باشد. برآورد حداکثر بارش محتمل در حوزه زاینده رود می تواند در ممحاسبات مربوط به طراحی چنین ساختارهایی مثمر ثمر باشد. بر این اساس مقدار حداکثر بارش محتمل 24 ساعته ایستگاه اصفهان و نیز حداکثر آب قابل بارش با روش آماری محاسبه گردید.
1-6: هدف کاربردی
تحقیق فوق با توجه به اینکه از محدود ترین پایان نامه های انجام شده می باشد در سازمانهایی از جمله استانداری، شهرداری،بخشداریها، سازمان آب و سازمان کشاورزی قابل استفاده می باشد.
1-7: جنبه نوآوری
این تحقیق در حیطه تالاب انزلی برای اولین با با عنوان پهنه بندی بارش 24 ساعته حوضه تالاب انزلی کامل گردید.
1-8: روش کار
1-8-1: نوع تحقیق
روش کار تحلیلی و توصیفی بوده، استفاده از آمار در محیط اکسل و تجزیه و تحلیل آنها و استفاده از روش میان یابی بارش، استفاده از نرم افزار GIS و تهیه نقشه پهنه بندی مربوط به آنها.
1-8-2: روش گردآوری
به صورت کتابخانه ای، اسنادی و استفاده از نرم افزار GIS برای تهیه نقشه ها بوده.
1-8-3: ابزار گردآوری
هر یک از روشهای گردآوری اطلاعات ابزار مخصوص خود را دارد . در روش متن خوانی از فیش و در روش آمارخوانی از جدول و در روش تصویر خوانی از نقشه و کروکی استفاده می شود. لذا در این تحقیق بانکهای اطلاعاتی و شبکه های کامپیوتری،سازمان آب و سازمان هواشناسی مهمترین ابزار تحقیق می باشد.
1-8-4: تجزیه و تحلیل اطلاعات
برای تجزیه و تحلیل اطلاعات ضمن بهره جستن از روش داده های آماری هیدرولوژیک و فرمول های مربوطه در رابطه با تحقیق موردنظر از روشهای آماری و کمی استفاده می شود.