تحلیل و بررسی ماندگاری تورم جهت تصمیم سازی و سیاست­گذاری مناسب بسیار درخور اهمیت است. تورم یکی از معضل­های مهم اقتصادی ایران در سه دهه گذشته می­باشد. ارزیابی آمار نرخ تورم بر مبنای شاخص کالاها و خدمات مصرفی طی 34 سال گذشته نشان می­دهد در بیشتر سال­ها کشور با تورم دو رقمی مواجه بوده است. متوسط نرخ تورم دردهه شصت برابر با 18 درصد، در دهه هفتاد برابر با 24 درصد و در دهه هشتاد برابر با 9/16 درصد اعلام شده است[1]؛ که این ارقام حاکی از تورم بالا در حیات اقتصادی ایران در 3 دهه گذشته می­باشد. امروزه پویایی تورم و رفتار این متغیر در بسیاری از مطالعات اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است و در این حوزه مطالعه ماندگاری تورم از اهمیت ویژه­ای برخوردار می­باشد. تعریف­های گوناگونی جهت توصیف شرایط ماندگاری تورم ارائه شده است. در تعریفی بیان می­شود که ماندگاری تورم عبارت است از گرایش تورم به دور ماندن از سطح متوسط آن در یک بازه زمانی بلندمدت، زمانی که این وضعیت یک نوع اخلال در شرایط اقتصادی تلقی گردد. یا طبق تعریف دیگر، تمایل تدریجی و آهسته تورم به همگرایی به سمت مقدار بلندمدت را ماندگاری تورم می­گویند(درگاهی و شربت اوغلی، 1389).

از این رو بانک­های مرکزی به اندازه­گیری و تحلیل ماندگاری تورم می­پردازند تا با استفاده از نتایج این تجزیه و تحلیل­ها، پیش­بینی دقیق و مناسبی از تورم ارائه دهند؛ و با دقت بیشتری تورم را ارزیابی نموده و در برابر شوک­های اقتصادی، به شکل مناسبی این متغیر را کنترل و مهار نمایند.

ماندگاری تورم می­تواند از شرایط مختلف اقتصادی ناشی شود؛ اقتصاددانان در مورد امکان بروز این وضعیت و هزینه­های هنگفت کاهش آن اتفاق نظر دارند، اما در رابطه با عوامل ایجادکننده این وضعیت توافق چندانی وجود ندارد. به­طورکلی عوامل مختلفی منجر به ماندگاری تورم می­شود که آن­ها را می­توان در سه گروه زیر دسته­بندی کرد:

– ماندگاری به علل و عوامل برون­زا: ماندگاری تورم که از نوسانات سایر عوامل برون­زا در تعیین تورم ناشی می­شود. مانند هزینه نهایی، شکاف تولید، چسبندگی قیمت­ها و دستمزدها به علت قراردادهای رسمی.

– ماندگاری تورم به علل و عوامل درون­زا: ماندگاری تورم به دلیل مکانیسم قیمت­گذاری که بر مبنای یک سیستم گذشته­نگر صورت می­گیرد.

– ماندگاری ناشی از انتظارات: ماندگاری به سبب انتظارات تورمی(درگاهی و شربت اوغلی، 1389).

   در این راستا مطالعات زیادی به بررسی ماندگاری تورم از جوانب مختلف پرداخته­اند. برخی مطالعات، اثر سیاست­های پولی را بر وضعیت ماندگاری تورم مورد بررسی قرار داده­اند، و برخی با فرض درون­زا بودن این وضعیت، به اثر سیاست­های پولی بر کاهش ماندگاری تورم می­پردازند. از طرف دیگر در یک اقتصاد باز می­توان اثر منابع خارجی بر ماندگاری تورم را مورد تحلیل و بررسی قرار داد. در این راستا مطالعات زیادی به بررسی تأثیر رژیم­های نرخ ارز بر تورم و رفتار آن در طول زمان پرداخته­اند. به عنوان مثال آلگوسکوفیس (1992) این بحث را مطرح نموده که در رژیم نرخ ارز شناور، احتمال ماندگاری و تداوم تورم بیشتر است، و شواهد تجربی در آمریکا، انگلستان و بیست و یک کشور عضو سازمان توسعه همکاری­های اقتصادی[2] به دست آورده که این مطلب را تصدیق می­نماید. آبسفلد (1995) نیز این نتایج را جز برای آمریکا (به­خاطر شرایط ویژه آن در سیستم برتون ودز) تصدیق می­کند (بلینی و فیلدینگ[3]،1999).

از آنجا که نرخ ارز عاملی است که اقتصاد داخلی را با جهان خارج متصل می­کند، هر کشوری در جستجوی تعیین نرخ ارز تعادلی یا هدایت نرخ ارز به سطح مطلوب آن، طبق اهداف پیش­بینی شده می­باشد. در این رابطه یک دیدگاه مشهور اقتصاد بین­الملل بیان می­کند انحراف نرخ ارز از مقدار تعادلی آن هزینه­هایی برای اقتصاد داخلی ایجاد می­کند (جانلیس و کوکوریتاکیس، 2013).

انحراف­های نرخ ارز موجب ایجاد نوسان در سطح قیمت­ها شده و هر چه نوسانات نرخ ارز بیشتر باشد به دنبال آن نوسان­های سطح قیمت­ها بیشتر می­گردد و نوسان­ سطح قیمت­ها به نوبه خود هزینه­هایی دارد؛ مانند آنکه ارزش اسمی پول ملی کاهش یافته و افراد به دنبال دارایی­هایی خواهند بود که ارزش واقعی آن­ها باثبات­تر باشد (دی[4] 1983).

ادواردز (1988) بیان می­کند تنظیم نامناسب نرخ ارز می­تواند منجر به کاهش کارایی، تخصیص نامناسب منابع اقتصادی، از دست­دادن ذخایر بین­المللی، تضعیف انگیزه­های تولید در بخش­های مختلف و عدم تعادل کلان اقتصادی گردد؛ که هر یک از این نتایج به ­تنهایی می­تواند برنامه­های توسعه اقتصادی کشورها را دچار اختلال ­نماید.

بخشی از هزینه­های انحرافات نرخ ارز را می­توان به این صورت بیان نمود که قراردادن ارزش پولی در سطح بالاتر از مقدار تعادلی آن (بسته به کشش کالاها و سایر شرایط بازار) ممکن است منجر به کاهش رقابت در حوزه تجارت بین­الملل شود، در حالی­که نگه­داشتن ارزش پول ملی در سطح پایین­تر از مقدار تعادلی آن نیز به نوبه خود ممکن است منجر به ایجاد فشار تورمی گردد (جانلیس و کوکوریتاکیس[5]،2013).

با توجه به مطالب ذکر شده، رابطه انحرافات نرخ ارز از میزان تعادلی آن که متغیری تأثیرگذار در یک اقتصاد باز می باشد، با ماندگاری تورم درخور اهمیت ویژه­ای است که در این تحقیق مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

2-1- اهمیت و ارزش تحقیق

همان­طور که در قسمت پیش بیان شد، انحراف نرخ ارز از سطح تعادلی آن، به طرق مختلف اقتصاد داخلی را تحت تأثیر قرار می­دهد؛ و در این راستا قراردادن ارزش پولی در سطحی پایین­تر از مقدار تعادلی آن ممکن است منجر به ایجاد فشار تورمی شود. وقوع این وضعیت در کشورهایی که با نرخ بالا و پایدار تورم مواجه­اند می­بایست مورد مطالعه قرار گیرد. جانلیس و کوریتاکیس (2013) اثر انحرافات نرخ ارز را بر ماندگاری تورم در تعدادی از کشورهای آمریکای لاتین که با کاهش زیاد ارزش پول ملی و فشارهای تورمی مواجه بوده­اند، مورد مطالعه قرار داده­اند. این کشورها شامل اوروگوئه، برزیل، مکزیک و ونزوئلا می­باشد.

با مطالعه این موضوع به­طورکلی می­توان خارجی بودن منبع تورم را مورد بررسی قرار داد. در ایران با توجه به نوسانات ارزی و نرخ بالا و به نسبت ماندگار تورم در چند دهه اخیر، مطالعه اثر انحرافات نرخ ارز بر ماندگاری تورم می­تواند جهت شناخت بهتر وضعیت و تعیین سیاست­های کارآمدتر مفید باشد. در راستای چنین مطالعه­ای نرخ ارز تعادلی را، به­منظور تعیین انحرافات نرخ ارز، برآورد نموده و عملکرد تورم نیز در بازه زمانی مورد نظر تعیین می­گردد. این تحقیق به مطالعه انحرافات نرخ ارز و پایداری تورم در ایران پرداخته و با به­کارگیری الگوهای مناسب اقتصادی و اقتصادسنجی جهت تعیین نرخ ارز و وضعیت تورم تلاش کرده تا بستر مناسبی جهت بررسی این موضوع فراهم نماید.

محققان اقتصادی مطالعات زیادی در حوزه نرخ ارز تعادلی انجام داده­اند. برخی از این مطالعات به برآورد نرخ ارز واقعی و برخی به نرخ ارز اسمی تعادلی اختصاص یافته است. در مطالعات مربوط به نرخ ارز اسمی تعادلی غالباً برقراری رویکرد پولی نرخ ارز مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج بسیاری از این مطالعات معناداری متغیرهای پولی را ثابت کرده است. لذا این مطالعه نرخ ارز تعادلی در ایران را در چارچوب رویکرد پولی و توسط یک الگوی غیرخطی انتقال ملایم مورد بررسی قرار می­دهد.

تحقیقات و مطالعات زیادی نیز در زمینه علل و عوامل تورم در اقتصاد ایران صورت گرفته است. در این تحقیقات تورم در ایران از دیدگاه­های مختلفی مورد ارزیابی قرار گرفته، و در برخی از مطالعات بر جنبه پولی بودن تورم در ایران تأکید شده است (لیو و آددجی 2000). این مطالعه عملکرد تورم را مورد بررسی قرار داده است، و از آنجا که تعیین بررسی ماندگاری و عدم ماندگاری تورم مورد نظر می­باشد، الگوی غیرخطی اتورگرسیو آستانه­ای جهت بررسی رفتار تورم به­کار گرفته شده است.

در نهایت این تحقیق با مقایسه نقطه به نقطه ماندگاری تورم و انحرافات نرخ ارز در نمونه مورد مطالعه (داده­های فصلی بازه زمانی1390-1357) می­پردازد. وضعیت هر یک از این نقاط را توسط الگوهای ذکر شده تعیین نموده و از این طریق رابطه انحرافات نرخ ارز و ماندگاری تورم در ایران مورد بررسی قرار می­گیرد. همان­طورکه پیش از این نیز ذکر شد، نتایج بررسی این موضوع از اهمیت ویژه­ای جهت سیاست­گذاری­های اقتصادی برخوردار می­باشد.

[1]. ارقام مربوطه برگرفته از سایت رسمی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، نماگرهای اقتصادی می­باشد.

[2]. OECD (Organization for Economic Co-operation and Development)

[3]. Bleaney and Fielding

[4]. Dee

[5]. Giannellis and Koukouritakis