“
با گسترش فرهنگ و دانش بشری و نیز توسعه روز افزون شهرها و روستاها و افزایش جمعیت کشور نیاز به سازمان و تشکیلاتی برای ثبت وقایع حیاتی ضرورتی اجتناب ناپذیر می نمود. به تدریج فکر تشکیل سازمان متولی ثبت ولادت و وفات و نیز صدور شناسنامه برای اتباع کشور قوت گرفت.
ابتدا سندی مشتمل بر ۴۱ ماده در سال ۱۲۹۷ هجری شمسی به تصویب هیئت وزیران رسید و ادارهای تحت عنوان اداره سجل احوال در وزارت داخله (کشور) وقت به وجود آمد. پس از تشکیل این اداره اولین شناسنامه به شماره یک در بخش ۲ تهران در تاریخ ۱۶ آذر ۱۲۹۷ صادر گردید. پس از این دوره اولین قانون ثبت احوال مشتمل بر ۳۵ ماده در خرداد ۱۳۰۴ هجری شمسی تصویب شد. بر اساس این قانون کلیه اتباع ایرانی در داخل و خارج از کشور باید دارای شناسنامه باشند. صدور شناسنامه برای افراد مستلزم داشتن تابعیت ایران است.[۳۲]
هیچ یک از قوانین و مقررات شناسنامه را تعریف نکرده است که به چه نوشته یا سندی اطلاق می شود و از این لحاظ تعریف شناسنامه مسکوت است فقط به تحصیل الزامی آن در مورد افرادی که دارای تابعیت ایرانی است اکتفا نموده است و در آیین نامه های ثبت احوال هر موقع که تجدید نظری شده با ضمیمه نمودن آن این سکوت قانونی را شکستهاند و از مجموع قواعد و نمونه که در آخرین آیین نامه ضمیمه شده می‌توان شناسنامه را به این صورت تعریف نمود (شناسنامه مستخرجه از نخستین سند سجلی و مطابق با نمونه ای در آیین نامه ثبت احوال می‌باشد که از طرف مامور صلاحیت داری با توجه به ترتیبات به خصوصی تنظیم و برای هر فرد ایرانی یا نماینده قانونی او تسلیم می شود و تمامی مندرجات آن سند رسمی و معتبر است[۳۳]).
شناسنامه ورقه یا دفترچه معروف که از اسناد رسمی بوده است و هویت ( نام و نام خانوادگی شخص و نام پدر و مادر و محل تولد و صدور شناسنامه ) ،تولد ، وفات ، ازدواج و طلاق در آن درج می شود.[۳۴]
در مورد تعویض شناسنامه ، هر یک از حالات زیر صورت می‌گیرد:
۱- تعویض شناسنامه نمونه قدیم در اجرای قانون ثبت احوال
الف) با ارائه شناسنامه نمونه قدیم
ب) بدون ارائه شناسنامه نمونه قدیم
۲- تعویض شناسنامه های نمونه جدید مستعمل
۳- تعویض شناسنامه ناشی از احکام صادره از محاکم دادگستری، تصمیمات متخذه هیأتهای حل اختلاف، آرای صادره از کمیسیون های تشخیص سن یا مصوبات نام خانوادگی
۴- تجدید شناسنامه پس از رسیدن فرد به سن سی سالگی جهت تعویض عکس
۵- تعویض شناسنامه پس از رسیدن فرد به سن ۱۵ سال تمام برابر بند ۶ ماده ۹۷۶ قانون مدنی (هر زن تبعه خارجی که شوهر ایرانی اختیار کند تبعه ایران محسوب می شود که برای صدور شناسنامه ایران مستلزم تنظیم سند سجلی به نام زوجه می‌باشد)[۳۵].
در راستای ارائه خدمات الکترونیک هویت ملی و استقرار نظام نوین ثبت احوال کشور و ارتقاء کیفیت مدارک هویتی در دولت الکترونیک این دستورالعمل جهت مکانیزه نمودن صدور شناسنامه بالای ۱۵ سال و با بهره گیری از پایگاه اطلاعات جمعیت کشور در ادارات ثبت احوال مراکز استانها و شهر های بزرگ به شرح ذیل مورد تصویب شورای عالی ثبت احوال قرار گرفت.
شناسنامه بالای ۱۵ سال رایانه ای در موارد زیر صادر می شود:
۱- جهت افرادی که به سن ۱۵ سال تمام شمسی می‌رسند و شناسنامه آن ها می باید به منظور الصاق عکس تعویض گردد.
۲- در مواردی که شناسنامه جهت تعویض ارائه می‌گردد نظیر:
– مستعمل بودن.
– اجرای تصمیمات هیات های حل اختلاف.
– اجرای احکام دادگاه ها.
– اجرای آرای کمیسیون های تشخیص سن.
– اجرای مصوبات مربوط به تغییرات نام و نام خانوادگی.
– حذف ازدواج و طلاق غیر مدخوله در شناسنامه و یا درج آخرین تحولات در آن.
۳- برای کلیه افراد بالای ۱۵ سال که سند مکانیزه ثبت کل وقایع برای آنان تنظیم می شود، نظیر:
– واردین به تابعیت جمهوری اسلامی ایران.
– فاقدین شناسنامه بالای ۱۵ سال.
– افرادی که اسناد سجلی آنان از بین رفته است.
– افرادی که صدور شناسنامه جدید برای آن ها ناشی از احکام دادگاه مبنی بر ابطال سند قبلی و صدور سند مجدد (ابطال و صدور) است.
۴- موارد صدور شناسنامه المثنی بالای ۱۵ سال، نظیر:
– فقدان.
– جعل.
– تعویض شناسنامه المثنی. [۳۶]
گفتار دوم : کارت ملی و ترتیب صدور آن
در سال ۱۳۵۵ موضوع استفاده از شماره یکه مطرح گردید و مکاتباتی بین دو سازمان ثبت احوال و برنامه و بودجه وقت انجام گرفت لیکن در مراحل اولیه متوقف شد. تا این که در سال ۱۳۶۳ از طرف وزارت کشور وقت پیشنهاداتی در این زمینه به دولت ارائه و پس از رفت و برگشت های متعدد نهایتاًً در سال ۱۳۶۶ به عنوان یک لایحه به مجلس رفت و مورد تصویب قرار گرفت و پس از این مصوبه مراحل قانونی و اجرایی از جمله آیین نامه اجرایی آن به تصویب دولت رسید، در سال (۱۳۷۹) به سازمان ثبت احوال ابلاغ شد و از این رو با تلاش های مجدانه ای که از طرف ثبت احوال صورت گرفت در همان سال (۱۳۷۹) پایگاه به صورت عملیاتی آغاز به کار کرد و فعالیت صدور کارت شناسایی ملی نیز از سال ۱۳۸۰ شروع گردید.[۳۷]
کارت ملی یک برگ شناسایی ملی است که برای آحاد ایرانیان قابل صدور است. [۳۸] طبق ماده ۱ آیین نامه اجرایی قانون الزام اختصاصی شماره ملی و کد پستی برای کلیه اتباع ایرانی مصوب ۱۳۷۸، کارت ملی عبارت از:
سند شناسایی اتباع ایرانی است که توسط سازمان ثبت احوال کشور صادر می شود و در آن مشخصات فردی، شماره ملی و کد پستی محل سکونت دارنده کارت درج می شود و شماره ملی عددی است ۱۰رقمی و منحصر به فرد که توسط سازمان برای هر فرد ایرانی تعیین و به وی اختصاص داده می شود.
کد پستی عددی است ۱۰رقمی و یگانه که توسط شرکت پست جمهوری اسلامی ایران تنها برای شناسایی هر مکان تعیین و به آن اختصاص داده می شود.
طبق ماده ۲ آیین نامه فوقالذکر کلیه افراد بالای ۱۵ سال سن موظفند پس از اعلام سازمان با در دست داشتن مدارک لازم و برابر زمانبندی، برای دریافت و تکمیل فرم درخواست کارت شناسایی خویش اقدام نماید. که اعتبار اولین کارت شناسایی ملی از تاریخ صدور به مدت ۷ سال است و تغییر اعتبار در دوره های بعد بنا به پیشنهاد وزارت کشور و تصویب هیات وزیران خواهد بود (تبصره ماده ۲ آیین نامه اجرایی قانون الزام اختصاصی شماره ملی و کدپستی برای کلیه اتباع ایرانی).
افراد زیر می‌توانند تقاضای صدور کارت ملی نمایند:
۱- متقاضیان بالای ۱۵ سال.
۲- ولی قانونی(پدر-جد پدری) برای افراد ۱۵-۱۸ سال.
۳- نماینده قانونی (وکیل).
مطابق آیین نامه فوق کارت شناسایی ملی مجدد به دلایل زیر برای تقاضا کننده صادر می شود:
۱- تغییر مشخصات سجلی: در مواردی که مشخصات سجلی تغییر می نمایند ادارات ثبت احوال موظفند کارت شناسایی متقاضی را اخذ و کارت مجدد صادر نمایند.
“
